Ik luister naar de verhoren rond het drama van de kinderopvangtoeslagen. Ontluisterend. Het gevoel bekruipt je dat daar toch iets over moet schrijven. Maar wat? Over feedback die er niet is? Over bevoegdheden hebben maar geen verantwoordelijkheid nemen? Over leemlagen? Over parallelle universums?
Waar de betrokken ambtenaren in het algemeen blijken te beschikken over een feilloos zij het selectief geheugen, daar excelleren de verantwoordelijke politici in vergeetachtigheid. Fouten zijn vergeten, signalen hebben nooit bestaan. Het is niet minder dan een treurige stoet aan politiek onvermogen. Aan politieke onwil ook.
Ik zou mijn stuk beginnen met een citaat. ‘Ik zou willen dat ik met de kennis van morgen nu beslissingen kan nemen.’ (Uit de mond van Nout Wellink.) ‘Een mooie variant van het nu al sleetse met de kennis van nu. Maar ook een heel paradoxale opmerking. Onbedoeld, maar toch. Misschien is die opmerking daarom wel zo fraai, welhaast filosofisch. Er is zo veel kennis van morgen dat het verbaast dat nog altijd beslissingen worden genomen op basis van kennis van gisteren.’
Ik zou dan vervolgen met iets te zeggen over wat ik ‘achteraf-fetisjisme’ noem, een plaag die kleeft aan de moderniteit. ‘Met de kennis van nu is een veelkleurige schaamlap, vermomd als oprecht excuus. Maar niemand zit te wachten op een excuus. Politici krijgen het mandaat om nu beslissingen te nemen die anticiperen op problemen, en niet om telkens vandaag op problemen van gisteren te reageren. Bedrijven huren externen in of nemen mensen aan om niet verrast te worden door wat er morgen gaat gebeuren. En op zich is dat helemaal niet zo moeilijk, omdat wat morgen actueel is zich nu al openbaart. Trends noemen we dat. Of ontwikkelingen. Dat er mensen zijn voor wie het wiel als een donderklap bij heldere hemel kwam, is begrijpelijk. Dat producenten van rijtuigjes zich hebben laten verrassen door de verbrandingsmotor is al wat minder begrijpelijk.’
Daarna zou ik iets zeggen over hoe je mogelijk dit soort drama’s kunt voorkomen. ‘Naast een trend of ontwikkeling is er ook nog zoiets als wetmatigheid. Zo kijken economen wanneer ze adviseren om iets wel of niet te doen naar de kosten van een besluit. Wat kost het als we iets niet doen en wat het als we iets wel doen. Er wordt soms meer of minder besmuikt gegniffeld om fouten in een rapport of de onvolledigheid van een memo, maar daar gaat het natuurlijk helemaal niet om. Waar het wel om gaat, is wat de kosten zijn van nietsdoen en van wel wat doen. In het ene geval, nietsdoen in de wetenschap dat er een gerede kans is dat iets goed mis gaat, zijn de kosten niet te overzien. In het andere geval gooien we een kruimel van de totale begroting weg. En dat is te overzien. De kennis van morgen is dus echt niet nodig om nu een juiste beslissing te nemen.’
En ik zou besluiten met iets van eenvoudige logica. ‘En dan is er natuurlijk nog het boerenverstand. Je hebt echt niet de kennis van nu nodig om eergisteren al in te hebben ingezien dat leningen verschaffen aan mensen die de aflossingen niet kunnen betalen onvermijdelijk leidt tot grote problemen. Of dat het invorderen van enorme voorschotten die niet in verhouding staan tot hun inkomen mensen naar de rand van de afgrond drijven. En erger.’
Zoiets zou ik dus schrijven. Maar dat hoeft niet meer. Ik heb het namelijk al geschreven. In maart 2010 om precies te zijn. Tijdens de lange nasleep van vorige crisis.
Over Pierre Pieterse
Pierre Pieterse was tot februari 2022 hoofdredacteur van Managementboek Magazine.
