‘Het is zinloos mensen feedback te geven’, zei een HR-medewerker. ‘Als je iets positiefs vertelt, wisten ze dat al. En als je iets negatiefs zegt, vinden ze dat het niet klopt’.
Deze observatie komt overeen met resultaten van veel onderzoek. Mensen luisteren niet goed naar negatieve feedback. Komen ze negatief uit een test of een beoordeling, dan vinden ze meestal dat de test of de beoordelaar niet deugt. ‘Dat is jóuw mening’, zeggen ze dan, alsof er aan jou een steekje los is. Als ze positieve informatie over zichzelf krijgen, blijven ze er even bij hangen; ze lezen het nóg eens, terwijl ze negatieve informatie over zichzelf snel en vluchtig bekijken en ook eerder weer vergeten, net als hun miskleunen. We dénken wel dat we die juist goed onthouden, vanwege die paar uitglijders die ons nog al te levendig voor de geest staan. Maar bedenk dat je geen enkele herinnering hebt aan alle blunders die je onbewuste interne spindoctor effectief heeft gewist.
Batterij aan trucs
Die spindoctor heeft een hele batterij aan trucs om, zonder dat je het zelf in de gaten hebt, negatieve feedback te verdraaien, te vergeten of aan je oog onttrekken. (Lees hier meer over in Mijn ego heeft altijd gelijk, red.). Dat is niet alleen vervelend voor anderen die misschien wel last hebben van jouw gebreken, maar ook voor jezelf: het betekent dat je niet leert van je fouten en dat je je maar in beperkte mate ontwikkelt. Het is onmogelijk voor mensen om iets te leren wat ze al menen te weten, zei Epictetus. Mensen zouden meer leren van hun fouten, als ze niet zo hard bezig waren die te ontkennen.
Constructieve feedback
Als je mensen vraagt wat voor feedback zij het liefst willen hebben, zeggen ze: constructieve feedback waarvan ze kunnen leren. Maar als je ze dat daadwerkelijk geeft worden ze vaak boos: ‘Ja maar dit is niet constructief!’ zeggen ze dan. In de praktijk blijkt dat mensen toch het meest op zoek gaan naar positieve feedback. Heb je bijvoorbeeld een conflict, dan bespreek je dat bij voorkeur met iemand die het met je eens is – niet met iemand die jou het probleem door de bril van de andere partij laat zien. Terwijl je daar natuurlijk meer van zou leren. Wat je door je éigen bril ziet weet je immers al.
Positief zelfbeeld
Vooral mensen met een positief zelfbeeld en een hoge zelfwaardering, kunnen flink nijdig worden van kritische feedback: Wie denk jij wel dat je bent. Ze diskwalificeren de bron van kritiek: die weet er niks van of is partijdig of vooringenomen. In experimenten tonen ze na negatieve feedback op hun prestaties uitgesproken onsympathieke trekjes, zoals opscheppen over hun kwaliteiten tegen iemand anders die erbuiten staat, of een giga-hoeveelheid tabasco over het eten van de kritiekgever gooien (dat is een methode om agressie te meten waarbij de onderzoeker voorkomt dat er fysieke klappen vallen). Anderen voelen zo’n mogelijk vijandige reactie intuïtief ook wel aankomen en aarzelen daarom vaak negatieve feedback te geven. Gevolg is dat mensen onbedoeld elkaar de kans ontnemen om van elkaar te leren.
Ego-bescherming
Toch denk ik dat we het echt wel kunnen. In het onderzoek is alleen gekeken naar de eerste reactie, daardoor weten we niet hoelang dat boze bolwerk van ego-bescherming eigenlijk overeind blijft. Mijn eigen ervaring is dat het altijd wel weer bijtrekt. In eerste instantie vind ik bijvoorbeeld kritiek op mijn columns meestal onzin. ‘Als je net zo goed weet ga je toch lekker voortaan zelf stukjes schrijven’, denk ik dan. Maar een paar uur later kijk ik er nog eens naar en dan zie ik toch vaak wel goeie punten. Dan ga ik daarmee aan de slag en merk ik al doende dat het echt wel beter wordt. En uiteindelijk ben ik dan vaak zelfs blij en dankbaar voor de kritiek.
We willen allemaal instinctief gewaardeerd worden, dus kritiek krijgen doet gewoon pijn. Als reactie wil je ontkennen of uithalen naar de bron van die pijn. Maar hoe meer het je lukt om het even tijd te geven – bijvoorbeeld je gedachten te verzetten en er een dag later nog eens opnieuw naar kijken – hoe meer je jezelf de kans geeft om tot ontwikkeling te komen. Op die manier kun je echt iets leren van anderen, en krijg je niet alleen te horen wat je toch al dacht.
Kom ook
Roos Vonk is een van de docenten in de collegereeks Psychologie voor Managers. Deze reeks start weer op donderdag 13 maart 2025. Bekijken >
Over Roos Vonk
Hoogleraar sociale psychologie met als expertise zelfkennis, persoonlijke ontwikkeling, feedback, beïnvloeding en gedragsverandering. Naast haar werk aan de Radboud Universiteit bekend als spreker en auteur die wetenschappelijke inzichten toegankelijk en toepasbaar maakt voor een breed publiek, middels populair-wetenschappelijke boeken, columns (jarenlang voor Intermediair) en lezingen.
