De laatste jaren zijn er veel berichten en discussies over grensoverschrijdend gedrag. Steeds ging het over (vermeende) daders en slachtoffers, maar niet om mensen die erbij waren en ervan wisten en het lieten gebeuren. Het intrigeerde me dat niemand het over die omstanders had. Bijvoorbeeld de veelbesproken situatieschets waarin Matthijs van Nieuwkerk ongelooflijk tekeer gaat tegen zijn geluidsman. Collega’s die erbij staan doen snel de deur dicht, zodat niemand het kan zien of horen. Waarom doen ze dat? Wat zou er gebeuren wanneer zij als omstanders de deur juist verder open zetten?
Dynamiek
Als u situaties van grensoverschrijdend gedrag wilt oplossen of zelfs voorkomen, dient u te begrijpen hoe die dynamiek tussen collega’s werkt. Daar besteed ik in mijn boek Voorbij het Toekijken dan ook ruime aandacht aan. Ik noem veel voorbeelden uit verschillende sectoren, zodat u als lezer gevoel krijgt bij pesten, uitsluiting, intimidatie en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het helpt u uw inzicht te verdiepen waarom de een iets helemaal geen punt vindt, terwijl de ander er last van heeft – en waarom een omstander wel iets doet en bijstander wordt, of juist niet. Bijvoorbeeld:
In een team komt het gesprek op grappen rond een stereotype, zoals een grap over homo’s, moslims, zwarten, vrouwen. Bij het denken over de risico’s die dergelijke grappen in zich hebben, menen informele leiders in de groep dat die grappen moeten kunnen, omdat ‘je anders niks meer mag zeggen’. Ze waarschuwen dat als je aan al dit soort dingen toegeeft, je binnenkort ook geen gehaktbal meer mag eten en alleen nog op reis mag als je budget voor stikstof daarvoor nog ruimte laat..
Als je in dit vakgebied werkt, zoals ik doe, ben je het nodige gewend. Toch sta ik er ook nog steeds van te kijken wat mensen elkaar allemaal aandoen op de werkvloer. Terwijl iedereen toch echt aan een fijne, collegiale werkplek hecht. De collega’s van het team met de stereotype grappen zijn ieder voor zich ongetwijfeld aardige mensen, mensen van goede wil. Maar wat zij met elkaar creëren, is niet perse aardig. Sommige collega’s zullen het leuk vinden, andere collega’s niet. Door er van alles bij te halen zoals gehaktballen en stikstof, is het voeren van een open gesprek over de verschillende ervaringen ingewikkeld. Onmiskenbaar spelen groepsdynamiek en organisatiecultuur een grote rol.
Actieve Bijstander Model
Wilt u iets doen aan grensoverschrijdend gedrag in de organisatie – waarbij voorkomen beter is dan genezen – dan adviseer ik u breder te kijken dan alleen naar ‘dader’ en ‘slachtoffer’. Behalve een grondige analyse van de dynamiek in situaties zoals hierboven, biedt mijn boek u daarvoor het Actieve Bijstander Model aan. Het is een aanpak met vijf elementen:
- Sociale Norm, de gewenste omgangsvormen
- Procedures, het ‘huis van meldingen’ op orde
- Motivatie, de wil om bijstander te zijn
- Vaardigheden, in staat om bijstander te zijn
- Persoonlijk Contact
Het Actieve Bijstander Model helpt de organisatie én de omstander bij het collectief weerbaar worden en verantwoordelijkheid nemen. Door samen te leren en te handelen wordt het probleem van grensoverschrijdend gedrag echt opgelost.
Want duidelijk is: de maatschappij accepteert grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer niet meer. En waarschijnlijk uzelf ook niet. Wie wil terugkijken op nare situaties in het werk en constateren: ik stond erbij en ik keek ernaar? Liever verandert u dat in: ik stond erbij en ik deed iets. Als velen dat doen, maken we samen een betere werkplek.
Over Grethe van Geffen
Grethe van Geffen werkt ruim 25 jaar als expert in cultuur, gedrag, diversiteit en inclusie binnen organisaties.
Dit vertaalt zij in organisatie-advies, trainingen, boekpresentaties en interactief theater.
