Dat komt omdat we in het aansturen te weinig rekening houden met de principes die de natuur ons oplegt: complexiteit, complementariteit, contextualiteit en contraints closure. We kunnen de toekomst niet voorzien, of in het Engels: to foresee. Als we rekening houden met wat de natuur ons toestaat, wat wij met de 4’c benoemen, dan kunnen we wel doelgericht beïnvloeden. Meer is niet mogelijk. Vandaar onze ondertitel: Why you only can 4c the future!
Besturen en IT
In de jaren hiervoor hebben wij al vier boeken geschreven over besturen en IT. Wij hebben beiden een achtergrond in de natuurkunde en voor een groot deel zijn we dagelijks bezig met IT in verschillende (overheids)organisaties. Een heikel onderwerp, want er gaan jaarlijks vele honderden miljoenen in om en het lukt maar matig om de processen goed op orde te krijgen, ofwel doelgericht te beïnvloeden. Vergelijkbare problematiek speelt ook op andere plekken in de maatschappij. We staan als samenleving voor een reeks van grote uitdagingen zoals het klimaat, de energietransitie en het migratievraagstuk.
In onze eerste vier boeken raakten we de problematiek aan en gaven handvatten om ermee om te gaan. Toen wij ongeveer vier jaar geleden in gesprek waren over de inhoud, kwamen we op de grote gezamenlijke deler van de boeken en de gedachte dat we bestuurders meer ‘nature proof’ moeten leren werken. Maar wat is dat dan precies?
De vier natuurlijke principes
De opdracht aan succesvolle managers om ‘in control’ te zijn, is een onmogelijke vraag. Elk systeem dat drie of meer deeltjes bevat, is complex en heeft de intrinsieke eigenschap dat je nooit de toekomst ervan kunt voorspellen. Dat geldt voor elk systeem: ook voor een bedrijf of overheidsorganisatie. Dit is het principe van de complexiteit. Daarnaast zegt de complementariteit dat verschillende entiteiten in een systeem altijd verschillende waarnemingen doen. De contextualiteit maakt dat de situatie van waaruit we kijken, bepaalt wat we ergens van vinden. Als laatste bepaalt het principe van de constraints closure dat een slimme combinatie van afbakeningen van een systeem maakt dat het kan blijven bestaan.
Welke betekent ‘nature proof’ werken?
Wanneer je deze principes volgt, kom je tot een paar verrassende conclusies. Zo zijn relaties belangrijker dan ‘feiten’. Feiten op zichzelf bestaan niet in de natuur en alleen een combinatie van feiten kan een conceptuele betekenis hebben. De basis van besturen zou zich minder moet richten op de bekende lijstjes met bullet points en meer op kleine, voorzichtige, samenhangende stappen in de richting van een meer gewenste situatie. Concepten zijn sterker dan feiten, samenwerking wint het van concurrentie. Ook moeten we af van de gedachte dat we onze vraagstukken op de laboratoriumtafel kunnen leggen, isoleren uit de werkelijkheid dus. Om in die lab-situatie een oplossing te verzinnen en die oplossing vervolgens terug te zetten in de praktijk. Dat gaat maar zelden goed. Vraagstukken van enige omgang moeten in vitro én in vivo worden opgelost. We denken te veel ‘outside de box’ terwijl we juist ‘inside die box’ moeten denken, we maken er immers zelf deel van uit.
Bestuurders die rekening houden met deze natuurlijk principes zullen merken dat het besturen hen makkelijker af gaat en dat dit ten goede komt aan de organisatie. De natuur is heel kieskeurig van karakter en je kunt haar niet dwingen. Zelfs heel goede bestuurders kunnen dit niet.
Over Jo van Engelen
Jo van Engelen heeft als bestuurder en commissaris altijd met IT te maken. Hij was lid van de raad van bestuur bij onder meer APG en ANWB. Van Engelen is tevens emeritus hoogleraar in Groningen en Delft. Naast zijn bestuurlijke ervaring schreef hij meer dan honderd wetenschappelijke publicaties en was hij (co)auteur van meerdere boeken.
Over Hans van Bommel
Hans van Bommel is de oprichter van SpronQ, een digital agency in Nederland. Met een sterke focus op de synergie tussen conceptueel design, creativiteit, strategie en technologie, leidt hij samen met zijn team de ontwikkeling en lancering van innovatieve platformtechnologie zoals ArQiver, CycletoAccelerate en PrivacyPerfect.
