In het licht van de naderende schaarste aan fossiele brandstoffen blijkt ze een kolos op lemen voeten te zijn, verblind door de illusie dat de moderne technologie voor alles een oplossing heeft, de aarde onuitputtelijk is en de mens onbeperkte mogelijkheden heeft. Volgens Ton Lemaire, antropoloog en filosoof, vloeit dit alles voort uit het geloof in de vooruitgang, bij uitstek de religie van de moderniteit, die gevoed wordt door de antieke mythe van de held Prometheus, die het vuur stal van de goden en het aan de mensen gaf. In 'De val van Prometheus' stelt Lemaire deze overmoed aan de kaak. Ik haal diep adem als ik de laatste regels lees van Ton Lemaires 'De val van Prometheus' en leg het boek met een gevoel van groot respect naast me. Het zijn grote woorden om te zeggen dat het lezen van een enkel boek je leven heeft veranderd en het is ook veel te vroeg om dat nu al te kunnen beweren van dit werk. Toch denk ik niet voor niets aan deze woorden...
Het geloof in vooruitgang is volgens Lemaire een bepalende factor in het denken van de moderne mens. Het wordt in het Westen door weinigen betwijfeld, zo lijkt het, en daarmee is het een kernbegrip geworden van een nieuwe geschiedopvatting, die de geleidelijke verlichting van de menselijke geest en een toenemende natuurbeheersing als historische wetmatigheid claimt. Het is een proces dat richting, doel en samenhang aan de wereldgeschiedenis verleent en er dus ook zin aan geeft. Lemaire gaat zelfs zover, dat hij het als modern geloof bestempeld, een substituut voor de christelijke geschiedstheologie. Maar op de een of andere manier is het zo vanzelfsprekend geworden, dat de vooruitgangsidee versmald lijkt te zijn tot bewegen óm te bewegen 'in een op hol geslagen, panische bedrijvigheid'. In zijn analyse van hoe het zo ver heeft kunnen komen gaat Ton Lemaire, die sinds geruime tijd een teruggetrokken bestaan leeft op het Franse platteland, gedegen te werk. Het is ongelofelijk hoe hij kans ziet zijn toch eenvoudige - maar daarmee geenszins onbelangrijke - boodschap over bijna driehonderdvijftig pagina's uiteen te zetten en van sprekende voorbeelden te voorzien. Ik durf de stelling aan, dat zijn boek een boodschap heeft voor een ieder van ons, druk als wij zijn met ons eigen bestaan. Wij hollen van de ene afspraak naar de andere verplichting, zonder onszelf de tijd te gunnen stil te staan bij de vraag waar wij mee bezig zijn en waar dit toe zal leiden. 'Het bezit van een slechts ondiep historisch besef is uitstekend te verenigen met een heersend hedonisme en pragmatisme, het wegvallen van enige transcendentie, de fixatie op gezondheid en lichamelijkheid enzovoort. Maar een ahistorisch levensgevoel, zich verlustigend in het hier en nu, mag dan wel opgewekt lachen maar het beseft niet dat het wel degelijk is overgeleverd aan mode en reclame, aan de waan van de dag dus.' 'Overgeleverd', wie van ons zou willen toegeven daarvan het slachtoffer te zijn? In deze wereld, onze wereld, die wij allen vorm kunnen geven en ook daadwerkelijk geven, zoals wij dat wensen? Volgens Lemaire is dat alles maar schijn. 'Wij lijken zodoende te leven in een opeenvolging van nauwelijks met elkaar verbonden actualiteiten, die geneigd zijn zich elk afzonderlijk te overschatten.' En dat alles leidt tot groei, groei en nog eens groei als doel op zich, die alleen maar destructief kan uitpakken, omdat de mens, vooralsnog vooral de westerse mens, op grote voet leeft. En daarmee een veel te grote ecologische voetafdruk achterlaat. Terwijl opkomende economieën als die van China en India daarin slechts verergering kunnen brengen, als we niets doen ... Lemaires boek 'De val van Prometheus' is één groot pleidooi voor een vrijwillige eenvoud, een eenvoud die volgens hem heel goed verenigbaar is met genot, vreugde en geluk en bij uitstek samengaat met zelfontplooiing en levenskunst. En hij is de eerste om te bekennen dat dit een verre van nieuw inzicht is. Wel gaat hij uitgebreid in op de beperkingen die de moderne mens daarin zal tegenkomen, waaronder de gevaren om in een isolement te geraken. Toch zal er nog heel wat water door de Rijn stromen voordat Lemaires boodschap aan zal komen. Ook ik moet bekennen dat ik, hoe weinig er ook tegen zijn pleidooi en voorbeelden in te brengen is, in een complexe wereld leef, die enkele geheimen in zich draagt waaraan moeilijk te ontkomen valt. Ik ben net als ieder ander een slachtoffer van krachten die maar hun werk blijven doen, als we niet de tijd nemen onszelf een halt toe te roepen om na te denken waar wij naartoe gaan. 'De val van Prometheus' zal daar zeker bij helpen. Een bijzonder boek en dat is het. Echt bijzonder.
Over Perry Oostrum
Per Oostrum begon met schrijven op de middelbare school. Wie niet? Serieus werd het toen hij over zijn grote passie, popmuziek, begon te publiceren in verschillende tijdschriften. 'Mannenleed, een crisisroman' is zijn eerste fictieve werk. Hij werkt als zelfstandig adviseur op het vlak van het onderkennen en beheersbaar maken van risico's en het realiseren van organisatieveranderingen. Per is getrouwd, heeft twee zonen en woont in Wassenaar.
