Misleid door toeval

In het Woord vooraf van Misleid door toeval zet Nassim Nicholas Taleb direct de toon:
‘De dankbaarste brieven (van mensen die zich gesteund voelden door het boek – HvTB) kwamen van mensen die het, buiten eigen schuld, niet goed gegaan was in het leven en die het boek gebruikten om hun echtgenote duidelijk te maken dat ze als vakman net zo goed waren als hun zwager, maar minder geluk hadden gehad dan hij.’

Met deze uitspraak is de toon gezet voor het hele boek, al zijn sommige delen minder scherp dan dit voorwoord doet vermoeden. Taleb beweert niet dat alles toeval is, maar stelt wel dat toeval een essentieel criterium is om succes te kunnen verklaren.

De verhalende anekdotes in het boek zijn vaak geestig en maken duidelijk dat veel extreem succesvolle beurshandelaren hun prestaties vooral danken aan kortstondig geluk. De écht succesvolle handelaren, stelt Taleb, verdienen doorgaans minder, leven soberder, houden het langer vol – maar eindigen vaak ook op een tragische manier.

In zijn eerdere boek De Zwarte Zwaan schreef Taleb al over zeldzame, onvoorspelbare gebeurtenissen met grote impact. Ook in Misleid door toeval komt dit thema terug. Volgens Taleb overschatten beurshandelaren, MBA’ers en statistici hun vermogen om zeldzame gebeurtenissen te herkennen. Ze denken: hoe meer informatie, hoe zekerder de uitkomst. Maar, zo stelt Taleb: hoeveel zekerder?

Juist de afwezigheid van informatie kan cruciaal zijn. Een treffend voorbeeld is zijn metafoor van de zwarte zwaan. Stel: je hebt 200.000 witte zwanen gezien, en nooit eentje van een andere kleur. Statistisch gezien mag je dan concluderen dat alle zwanen wit zijn. Maar zodra je één zwarte zwaan tegenkomt, valt die hele redenering in duigen.

Dat inzicht in inductief redeneren heeft mij doen beseffen waarom ogenschijnlijk goed onderbouwde conclusies toch niet waar hoeven te zijn. Een feit kan een conclusie bevestigen of ontkrachten – maar het ontbreken van een feit kan ook gewoon toeval zijn.

Een mooi voorbeeld hiervan uit het boek:
‘Ik heb zojuist een grondig statistisch onderzoek naar het leven van president Bush afgerond. In 58 jaar, waarin ik bijna 21.000 waarnemingen heb gedaan, is hij niet één keer gestorven. Ik kan daarom met een hoge mate van statistische significantie zeggen dat hij onsterfelijk is.’

Daarmee raken we aan de kern van het boek: we hebben geen flauw benul van onzekerheid. We weten niet hoeveel we niet weten. Toch moeten we beslissingen nemen – vaak op goed geluk en zonder logica – en zoeken achteraf naar verklaringen. We geloven dat oorzaak en gevolg altijd logisch op elkaar volgen: post hoc ergo propter hoc (het een is het gevolg van het ander omdat het erna kwam).

Taleb ontziet zichzelf daarin niet. Zoals hij zelf schrijft: ‘Ik ben geboren om misleid te worden door toeval.’ In het verleden werden helden, zoals Homerus ze beschreef, niet beoordeeld op hun uitkomsten, maar op hun daden. En dat is misschien een zinvollere maatstaf voor succes. Want hoe intelligent of rationeel onze keuzes ook zijn, toeval heeft altijd het laatste woord.

In zijn Woord vooraf laat Taleb weten dat hij zijn schrijfstijl bewust níét heeft aangepast. Die is volgens hem onderdeel van zijn persoonlijkheid. En boeken worden, zo stelt hij, niet geschreven door redacteuren. Lezers die zijn stijl moeilijk vinden, kunnen volgens hem beter gewoon een paar passages overslaan.

Misleid door toeval is een levendig boek, voor een breed publiek geschreven. Het sluit mooi af met de woorden:
‘Het enige waar Vrouwe Fortuna niets over te zeggen heeft, is je gedrag. Succes.’