Wat is dat eigenlijk, een Homo plasticus? Het Engelse woord ‘plastic’ komt van het Griekse ‘plastikos’, dat ‘kneden’ of ‘vormen’ betekent. Door de ondertitel ‘Over het menselijk aanpassingsvermogen‘had ik door dat het een boek betrof over de ontwikkelbaarheid van onze persoonlijkheid. M’n aandacht was meteen getrokken!
Als eerste iets over Roel Verheul. Als psycholoog promoveerde hij in 1997 op persoonlijkheidsstoornissen en verslaving. Hij was bijzonder hoogleraar Persoonlijkheidsstoornissen en inmiddels heeft hij bijna 200 vakpublicaties op zijn naam staan. Momenteel is Verheul onder andere a.i. voorzitter van een raad van bestuur. En hij schreef dus dit boek, Homo plasticus. Een druk bezet man, zo lijkt.
Onveranderlijk?
‘Daar kan ik niets aan doen’ of ‘Zo ben ik nu eenmaal’. Ik hoor het vaak in assessments en coaching. Het is makkelijk om te geloven in onze onveranderlijkheid. Ook omdat door diverse experts steeds weer gewezen wordt op onze statische natuur, aanleg en persoonlijkheid.
Via bewijsvoering uit de evolutieleer, genetica en psychologie toont Verheul echter aan dat de mens een geboren en zelfs een getalenteerde aanpasser is, een ‘kneder’ of ‘vormgever’, die steeds verandert als de context verandert.
De kern van zijn betoog is gestoeld op een evolutionair-psychologische verklaring van persoonlijkheid en gedrag, waarbij hij zich zeker niet verliest in populaire zienswijzen of theorieën die de tand des tijds niet doorstaan hebben.
Verheul legt eerst uit waarom we onze veranderlijkheid, zeg maar onze plasticiteit, zelf meestal niet zien, en verklaart onze aanpassingsgerichte menselijke natuur en de flexibiliteit van persoonlijkheid. In het tweede deel heeft hij het over plasticiteit in het dierenrijk en hoe ook wij ons automatisch aanpassen, hoe we onszelf bewust veranderen, en hoe we veranderen op basis van de relaties die we onderhouden en de groepen waar we deel van uitmaken.
De kracht van de mens
Zelf zegt Verheul: ‘Dit boek gaat over de kracht die de mens heeft gebracht waar hij al honderdduizenden jaren staat, nl. aan de top van de evolutieladder. Het is een kracht die hem onderscheidt van andere levende wezens. Gek genoeg is de mens zich van deze kracht geenszins of slechts ten dele bewust. Er zijn maar weinig dingen in het leven waar we zo ambivalent over zijn als over verandering. Maar zeker is, zou de mens zich ten volle bewust zijn van zijn grootste kracht, zou de oplossing van veel problemen dichterbij komen.’
Wat mij vooral van het boek bijblijft is hoe zorgvuldig Verheul de casus voor menselijk aanpassingsvermogen opbouwt. Prettig vind ik de juiste diepgang die Verheul vindt: er wordt niet slechts een theorie of gedachtegoed benoemd, deze worden degelijk uitgediept en ten opzichte van andere gezichtspunten uitgewerkt.
Ik houd er ook wel van dat hij waardering kan opbrengen voor andermans perspectieven, zoals het boek De meeste mensen deugen, ook al kiest hij zelf een ander argument of gezichtspunt (in dit geval tipt hij de evolutionaire irrelevantie van menselijke deugdelijkheid aan).
Betonperspectief
De coach en assessmentpsycholoog in mij zijn blij met hoe hij het ‘beton’perspectief op persoonlijkheid, van William James, weerlegt en overtuigend aantoont dat persoonlijkheid niet vaststaat, terwijl we ook weer geen tabula rasa, een onbeschreven blad zijn, zoals initieel naar voren gebracht door de filosoof Aristoteles.
Het lezen van het boek voelde voor mij als een trip down memory lane, alsof ik in vogelvlucht, zeer gecomprimeerd, m’n eerste studiejaar psychologie (en deels het tweede) opnieuw doorliep. Een feest der herkenning dus. Heb ik ook kritiek? Niet echt, misschien op de vorm. Het boek is eerder vormgegeven als een lesboek dan als een rijkelijk geïllustreerd managementboek. Voor mij had het boek aan leesbaarheid gewonnen als visuals zoals infographics het geheel hadden ondersteund.
Maar al met al is Homo plasticus een uitstekend boek met een prettig evenwicht tussen toegankelijkheid en diepgang. Zeker een boek voor de manager die voorbij competentie- en talentmanagement wil kijken en echt wil snappen hoe mensen in elkaar steken én kunnen veranderen.
Lezen dus!
Over Danny Mullenders
Danny Mullenders is assessmentpsycholoog, coach, auteur en spreker. Als expert op het gebied van organisatiepsychologie helpt hij mensen, teams en organisaties hun keuzeruimte te zien én benutten. Hij ontwikkelde zich tot een van Nederlands meestgelezen psychologen en coaches. Hij schreef de # 1 bestsellers Daarom doen ze dat en Laat je niet kiezen. Op dit moment schrijft hij aan zijn derde boek.
