Esther van Fenema werkt als psychiater in de ggz en heeft een zelfstandig gevestigde praktijk. Voor Het verlaten individu put zij uit haar ervaringen, vooral uit de eigen spreekkamer. Zij fileert de problematiek van verlatenheid op een wel heel aparte manier: aan de hand van de zeven hoofdzonden, op zoek naar het antwoord op de vraag waarom we zijn geworden wie we nu zijn. Ze bespreekt elke hoofdzonde aan de hand van voorbeelden uit de cultuur, zoals de Bijbel, de Griekse mythologie, literatuur, toneel, muziek en film. Ze eindigt elk hoofdstuk met voorbeelden ‘uit de spreekkamer’.
Zeven beelden
Zo schetst de auteur zeven beelden van onze samenleving.
De hoogmoedige samenleving, waarin bestuurders en politici vooral hun eigen belangen centraal stellen en waarin iedereen op zichzelf is gericht, niemand verantwoordelijk is en iedereen verwaarloosd.
De onverschillige samenleving, waarin grote knelpunten blijven liggen, commissies lijvige rapporten schrijven en individuele vrijheid de solidariteit laat verdwijnen.
De hebzuchtige samenleving, waarin de ‘mens’ consument is geworden en de burgers een klant, en waarin we 24/7 en op de meest intieme domeinen gebombardeerd worden met reclame (en dat de gewoonste zaak van de wereld vinden). Een groeiende ‘schuldenindustrie’ is het gevolg.
De onmatige samenleving, met zijn fastfoodindustrie, eetstoornissen, verslavingen aan gamen, gokken en extensief gebruik van sociale media, met zijn welvaartsziekten, zoals hart- en vaatziekten. We voelen allemaal diep vanbinnen dat er iets niet strookt met onze leefstijl, maar laten ons door hypocrisie verblinden, want er zijn altijd anderen die het nog ‘slechter’ doen.
De lustige samenleving, tot uitdrukking komend in de overal aanwezige seksualiteit, de MeToo-beweging als reactie op te veel ongebreidelde lust en pogingen om begrenzingen te vinden via protocollen.
De woedende samenleving, een samenleving die in allerlei vormen van razernij verkeert doordat velen zich niet gezien of gehoord voelen, met de bestorming van Het Capitool als symbool en in Nederland de ‘boerenopstand’.
De afgunstige samenleving, waarin we niet kunnen hebben dat een ander iets heeft dat ik niet heb, met vechtscheidingen als wrange voorbeelden.
Achtste hoofdzonde
Al deze zeven hoofdzonden zijn tegelijkertijd aanwezig en typeren onze samenleving. Maar geen daarvan voert de boventoon. Daarom voegt de auteur een achtste hoofdzonde toe: leegte.
In de lege samenleving heerst het ieder-voor-zich-principe en is de neoliberale persoonlijkheid extreem competitief, heeft minachting voor losers en maakt levensgeluk ondergeschikt aan succes. Het individu van nu staat er moederziel alleen voor, nu gemeenschap, natie, geloofsovertuiging of zuil zijn verdwenen. Het is alsof we 1984 van Orwell niet als waarschuwing hebben opgevat, maar als model.
Samenhangend perspectief
Ik las een verrassende analyse van de staat van onze samenleving. Daarmee werden een groot aantal vraagstukken in een samenhangend perspectief geplaatst, dat van de zonden waarin de mensheid zich heeft gestort door zich los te maken van God en er niet in slaagde zelf ‘God’ te worden. Ik vond lang niet alle beschrijvingen even overtuigend en soms zelfs overdreven, alsof mensen niet in staat zijn tot sociaal en collectief gedrag, zoals bij inzamelingsacties bij rampen en oorlogen. Van Fenema schreef met haar boek en Leegte als ultieme hoofdzonde van deze tijd een waardevolle analyse. Enigszins dystopisch, dat wel.
Helaas ontbreekt een overzicht van gebruikte citaten en literatuur.
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.
