Ben Kuiken legt het verschil tussen zin en onzin uit door Alice in Wonderland van Lewis Caroll aan te halen. In de wereld waar Alice terechtkomt als ze het konijnenhol induikt, is logica ver te zoeken. Alice vraagt zich herhaaldelijk af wat zin is en wat onzin; ze is steeds bezig haar omgeving te begrijpen (sensemaking). Afhankelijk van het perspectief (zin) is Alice groter of kleiner en die werkelijkheid verandert steeds.
Duimpjes
De krachten die op Alice inwerken en die maken wat ze is, zijn als de invloed van de markt en het kapitalisme op ons. We halen eigenwaarde uit het aantal duimpjes, aantal likes op sociale media. Een auto, mooier en groter dan die van de buren, een reis naar een exotisch oord. Net als Alice raken we de weg kwijt, we raken uitgeput en ons leven voelt leeg. We hebben niet door dat we bloot staan aan krachten van de markt, die sterker zijn dan onze wil. Tot we tegen die burn-out aanzitten.
Conformeren
De nadruk van onze acties ligt nu vaak op nut: wat we doen moet van nut zijn om waarde te hebben. Een avondje bankhangen hoort daar niet bij, terwijl het best goed kan zijn eens niets te doen. Dit geldt ook voor organisaties. Die moeten groeien, winst leveren, constant verbeteren. Mensen conformeren zich (onbewust) aan het beeld van de organisatie dat we met z’n allen vormen. Vergelijk het met staan in de rij: niemand in de rij stelt voor om regels op te stellen hoe we dat doen, in de rij staan, toch houden de meeste mensen zich aan dezelfde regels. Kuiken noemt de Toeslagenaffaire als voorbeeld van wat organiseren doet met mensen die zich in de dynamiek van de organisatie bevinden. Net als in de rij staan, deden medewerkers van de Belastingdienst mee en pasten zich aan. En wie op zoek gaat naar fraude, ziet overal fraude. Dat is de self fulfilling prophecy van organiseren, waarschuwt Kuiken. We kijken met een bepaald perspectief naar de werkelijkheid en reduceren verschillende werkelijkheden tot één enkel ding (in dit geval een fraudeur). Niet alleen doen we de werkelijkheid geweld aan, het laat zien dat organisaties per definitie niet objectief zijn.
Tegenkrachten
Het is voor het individu moeilijk, bijna onmogelijk, om het op te nemen tegen deze krachten. Wat we wel kunnen doen, volgens Kuiken, is ons allereerst bewust te zijn dat we verleid worden om zin te zoeken in vakanties en het aantal likes in sociale media. Maar waar krachten zijn, zijn ook tegenkrachten, ook in organisaties. Die moeten we opzoeken en bundelen. Vaker twijfel toelaten en minder collectief vastberaden te zijn.
Het ZINnigste boek dat je ooit zult lezen is de publieksversie van het proefschrift dat filosoof Ben Kuiken onlangs verdedigde. Het is een zeer leesbaar boek (zeker voor een proefschrift) met een speelse lay-out. Het is echter niet een boek om vluchtig door te lezen. Dat zou jammer zijn, want juist door de tekst door te laten dringen, ga je meer stilstaan bij de boodschap van Kuiken. Voor deze recensie heb ik het boek twee keer gelezen (het boek is niet dik) en ben het (daardoor) veel meer gaan waarderen.
‘Het zinnigste boek’ maakt ons bewust van het krachtenveld van de markt waar we zonder na te denken in meegaan. Begin bij jezelf en stel je nog eens de vraag: wat is nu echt belangrijk voor jou? Waarvoor kom je elke dag uit je bed? Is dat die mooie auto, of misschien vind je het antwoord in iets anders, zoals iets goeds doen voor een ander. Iets om over na te denken.
Over Carla Verwijs
Carla Verwijs is managementconsultant met een specialisatie in kennismanagement.
