Zie daar de hoofdthema’s van Homo Timidus, waarin Edwin Zasada nagaat hoe angst en gevoelens van onzekerheid van invloed zijn op onze vrijheid. En zelfs onze democratie in gevaar kunnen brengen.
In een groot aantal hoofdstukken verdeeld in kleine paragrafen gaat de auteur de thematiek te lijf, met hoofdstuktitels als Leren te Vrezen, Risicoperceptie, Veiligheid, Onzekerheid en Oncontroleerbaarheid, Weerbaarheid en Veerkracht, Moed en Hoop.
Slachtofferschap
Slachtofferschap is een regelmatig terugkerend onderwerp. De manier waarop we daarmee omgaan is volgens de auteur volstrekt contraproductief. Bij de minste of geringste psychische klacht wordt al professionele slachtofferhulp aangeboden. Een ooggetuige van een ongeval wordt ook al als slachtoffer aangemerkt. En daardoor ‘leren’ we mensen dat ze er niet eerst zelf iets aan kunnen of hoeven te doen. Weerbaarheid is dan ver te zoeken.
Over risicoperceptie en onzekerheid gesproken: er is geen land in Europa waarin mensen zo vaak en zo sterk zijn oververzekerd. Elk risico willen we uitbannen. Er mag niets misgaan. Uit eigen ervaring heb ik meegemaakt dat evenementen sneuvelen omdat ze de financiën voor de beveiligingseisen van de overheid niet meer rond kunnen krijgen.
Angst en controle
Twee hoofdstukken springen eruit, zeker in omvang.
In het hoofdstuk Overtuiging door Angst gaat het over onze gevoeligheid voor angst, over angst in de reclame, angstcommunicatie en angst als beïnvloedingsmiddel bij uitstek. Maar ook over de ethiek van het gebruiken van angst.
In het hoofdstuk Controlekramp gaat het over de teloorgang van de ‘homo rationalis’. Vooral bestuurders, specialisten, toezichthouders en politici zijn besmet door het angstvirus en ‘homo timidus’ geworden. De angstige samenleving, geleid door angstige leiders, wordt tenslotte rigide en zelfdestructief, aldus Zasada.
Coronacrisis
De aanpak van de coronacrisis wordt nogal eens als voorbeeld gebruikt om te laten zien hoe angst en vrijheid met elkaar op gespannen voet kunnen staan. Op persoonlijk vlak als een individu door angst zijn eigen onvrijheid in denken creëert, maar ook als we onvrijheid door angstige leiders opgelegd, accepteren. De auteur laat er geen twijfel over bestaan dat hij vindt dat de overheid te vaak angst heeft gebruikt om allerlei vergaande maatregelen geaccepteerd te krijgen. En dat lukte natuurlijk alleen omdat wij ons al zo vaak door angst hebben laten leiden, zodat we niet beter weten.
Weerbaarheid en veerkracht
‘Tijden van stress, angst en onzekerheid zijn het gevaarlijkst voor iedere vorm van democratie’, aldus Zasada. Vooral omdat al die angsten en percepties van onveiligheid verre van rationeel zijn. In het laatste hoofdstuk roept hij daarom op om weerbaarheid en veerkracht te herstellen. Daar is vertrouwen in media en politiek een voorwaarde voor, opdat een weerbare democratie ontstaat. Die is niet vrij van angsten, maar gaat daar wel beter mee om.
Homo Timidus is een boeiend en vlot geschreven boek over een uiterst relevant thema. We weten dat angst een slechte raadgever is, maar we laten er ons niettemin al te gemakkelijk door leiden. Maar dan wel op zo’n manier, dat elk risico, elk ongemak, elke onzekerheid als het ware uit het leven moet worden verbannen. Dat dit niet kan, weten we wel degelijk. Maar toch ….? Wat maakt dan dat we zo risicomijdend zijn geworden? Dat maakt de auteur mij helaas onvoldoende duidelijk.
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.
