Groningen, toeslagenschandaal, klimaatproblematiek, jeugdzorg, dalende kwaliteit van het onderwijs, personeelstekorten in ongeveer alle sectoren, luchtverontreiniging, migratie, uitgewoond leger, overbelast stroomnet. En vrijwel allemaal voorspeld of redelijkerwijs te verwachten. Kustaw Bessems, columnist/journalist en redacteur verbaast zich erover hoe we ons daarover opwinden, maar kennelijk geen adequate oplossingen weten in te voeren. Een zoektocht naar hoe het verder moet.
Rechtsstatelijkheid
Bessems trapt Stuurloos af met een hoofdstuk over de grondwet en dan gaat het over het onderwerp ‘rechtsstatelijkheid’, een onderwerp dat sinds de laatste verkiezingen een stevige rol speelt. Maar nog steeds is het zo dat rechters wetten niet aan de grondwet mogen toetsen, maar wel aan Europese verdragen. En dat 37% van de Nederlanders vindt dat de regering moet doen wat de meeste Nederlanders willen, ook al staan wetten dat niet toe. Dus zo rechtsstatelijk zijn wij met zijn allen niet. Dat journalisten hieraan mede debet zijn, ziet de auteur gelukkig ook. Met een citaat: ‘Als een politicus niet weet wat een pak melk kost, corrigeren we dat graag en drijven de spot met hem. Als hij niet weet hoe onze staat is ingericht, laten we dat passeren’.
Denken en doen
In de volgende hoofdstukken keren verschillende analyses en suggesties een aantal keren terug. Zo signaleert de auteur de merkwaardige situatie dat beleidsambtenaren en beleidsmedewerkers in hogere salarisschalen zitten dan uitvoerenden. ‘Dus ambtenaren die iets bedenken, verdienen meer en hebben betere carrières dan ambtenaren die iets doen’. Maar: dit weten we al lang zonder dat er iets verandert. Zo lossen nieuwe wetten oude problemen niet op, maar creëren andere problemen die weer om andere maatregelen vragen.
Uitbesteding
Zo worden ook procesmanagers meer gewaardeerd dan experts. En daarmee komen we op een ander bekend onderwerp: het verdwijnen van kennis uit de overheid en de politiek. Uitbesteding werd een toverwoord. De overheid moest sturen en niet roeien en zo groeide de invloed van (vooral grote) consultancyfirma’s. En hoe meer de overheid ging uitbesteden, hoe afhankelijker ze werd. ‘Infantilisering’ van de overheid heet dat. Dat betekent ook dat politici vooral geen problemen moeten oplossen, dat wil zeggen: ze moeten ervoor zorgen dat ze worden opgelost, maar zelf niet bedenken hoe. Daar hebben ze geen verstand meer van. ‘Helaas bedenken politici niet alleen slechte oplossingen. Ze voeren er ook campagne mee’, aldus de auteur.
Overbekende voorbeelden
Dankzij het kinderlijke geloof in de markt plaatste de overheid allerlei overheidstaken op afstand en werden burgers opeens klanten. Alsof je je paspoort ook bij een concurrent van de gemeente kunt kopen. De balie in het gemeentehuis werd klantenservice, die je op de website kunt bereiken. Wij mogen wel stemmen, maar de relatie tussen een stem en wat ons overkomt is héél indirect geworden. Belangrijke besluiten worden genomen in regionale samenwerkingsverbanden waar we niet op kunnen stemmen. En zo bedelft de auteur de lezer pagina’s lang onder een stortvloed van overbekende voorbeelden van misstanden en stompzinnige maatregelen.
Het laatste hoofdstuk heeft als veelbelovende titel: Het hoofdstuk waarin alles dankzij hapklare brokken, snelle oplossingen goedkomt. Maar helaas staat dit hoofdstuk weer vol met beschrijvingen en analyses en bovendien veel herhalingen. En wat erger is: ze zijn bepaald niet nieuw. Ook de ‘wegwijzers’ die de auteur zegt te willen plaatsen, zijn nogal belegen en vaak al meer dan tien à vijftien jaar oud. Het boek heeft wat mij betreft een hoog open-deur-gehalte.
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.
