Cukier is in RuZland op zoek naar antwoorden op de vraag waarom de Russen niet massaal de straat op gaan tegen de oorlog in Oekraïne en tegen Poetin. Neem bijvoorbeeld dit citaat uit het voorwoord: ‘Waar Oekraïners eensgezind ten strijde trekken voor een toekomst in vrijheid en veiligheid, raakt die van de diep verdeelde Russen steeds verder uit zicht’. De Z in de titel van het boek verwijst naar het symbool ‘voor de onzen’ in de oorlog in Oekraïne. Een oorlog, die ‘speciale militaire operatie’ moet heten. Kennelijk is het woord oorlog taboe, net zoals Nederland de koloniale oorlog om de opstand in Indonesië bloedig neer te slaan een ‘politionele actie’ noemde, maar dat terzijde.
Drie delen
RuZland - Land in oorlog met zichzelf en de wereld bestaat uit drie delen. Ten eerste is er een deel over de oorlog. Dit deel gaat vooral in op de censuur en de beïnvloeding van de publieke opinie via de staatsmedia. Daarnaast is er een deel over protesten. Hier gaat het over de wijze waarop Poetin c.s. er in slagen de oppositie (mond)dood te maken, waarvan de dood van Navalny de meest bekende is.
En ten slotte is er een deel over chaos. Denk aan de stagnerende operatie in Oekraïne en de mars van Prigozjin van de Wagnergroep richting Moskou.
Oorlog
In het eerste deel Oorlog wordt het je als lezer indringend duidelijk hoe het is om als journalist je werk te doen onder de toenemende dreiging van verraad of om opgepakt te worden. In het begin raakte een journalist alleen zijn accreditatie kwijt, maar de laatste jaren worden journalisten ook opgepakt en in de gevangenis gegooid. Het is verbijsterend te lezen wat Russen dankzij censuur, verdraaiing van de feiten en complottheorieën allemaal geloven. Nu snap ik dat laatste in Nederland trouwens ook niet, maar ook dat terzijde.
Met een aantal citaten geef ik dit deel wat meer reliëf.
‘Rusland wil helemaal geen oorlog, maar is het aan zichzelf verplicht om de levens van weerloze burgers te verdedigen die worden aangevallen door Zelensky’s marionettenregime in Kyiv, dat wordt aangestuurd door de Amerikanen. Wie er anders over denkt is een landverrader.Het Russische publiek krijgt dezelfde beelden van kapotgeschoten Oekraïense woonwijken voorgeschoteld, voorzien van een ander verhaal: de Oekraïners zijn zo gebrainwasht door het Westen, dat ze hun eigen huizen kapotschieten.’
‘We steunen de oorlog niet, maar nu die er eenmaal is, moet hij wel gewonnen worden, om Rusland een nog grotere catastrofe te besparen.’
‘Los van de collectieve depressie die in Rusland heerst, is er een andere reden waarom de Russen niet in opstand komen. Het overgrote deel van de bevolking is afhankelijk van de staat voor zijn inkomen.’
Protest
Het eerste deel van dit boek vond ik veruit het meest boeiend en het meest informatief. De inhoud van het tweede deel Protest is grotendeels bekend en daar ben ik dus wat korter over.
Het gaat over mislukte protesten in 2012 tijdens Poetins inauguratie, de geslaagde protesten op het Maidanplein in Kyiv in 2013, de mislukte in Belarus in datzelfde jaar, de bezetting van De Krim terwijl het Westen lag te slapen en over de militaire operatie in de Donbasregio daarna.
Uitvoerig komen de activiteiten van Navalny en diens voorspelbare dood aan de orde.
Dit deel bevat ook de bekende kritiek op de afwachtende houding van het Westen bij de protesten tegen Loekasjenko in Belarus en de veel te trage besluitvorming over nogal vage sanctiemaatregelen.
Een boeiende paragraaf gaat over het verdwijnen van de vrije pers en met name de sluiting van Memorial, de oudste en bekendste mensenrechtenorganisatie in Rusland.
Chaos
Deel drie Chaos is grappig genoeg een nogal rommelig hoofdstuk. Het is ook voor een flink deel een uitbreiding van het voorgaande. Een groot deel is gewijd aan Cukiers reis door de deelrepubliek Boerjatië, ten oosten van het Baikalmeer. Er wonen 1 miljoen mensen in een gebied dat acht keer zo groot is als Nederland. Boerjatië is rijk aan allerlei gewilde ertsen en mineralen, maar de bevolking is straatarm. Dus de verleiding om in het leger te gaan is des te groter, voor veel jonge mannen de enige kans op een betere toekomst. Want, zoals Cukier schrijft: ‘De tot op het bot corrupte regionale en lokale bestuurders, die voor hun auto’s, villa’s en andere privileges van de centrale regering afhankelijk zijn, halen het niet hun hoofd om in opstand te komen.’
Dilemma’s
RuZland - Land in oorlog met zichzelf en de wereld is buitengewoon actueel. Cukier laat duidelijk zien dat het vergaren van betrouwbare informatie in Rusland steeds moeilijker wordt. De kennis van Rusland wordt daarnaast ook steeds schaarser met iedere journalist die het land verlaat. Is het overdreven om het woord ‘oorlog’ te vermijden, kun je wel schrijven over een tot extremisme verklaarde organisatie? Dilemma’s waar journalisten als Cukier zich een weg in moeten vinden. We lezen dat veel Russen profiteren van de oorlog en de oorlogseconomie. Toch zullen ze in het reine moeten komen met hun grootheidswaan en politieke apathie, aldus de auteur op de laatste pagina van haar boek. ‘Ze zullen de spoken uit het verleden en hun diepe angsten tegen de buitenwereld moeten overwinnen en met behulp van buitenaf een proces van waarheidsvinding en verzoening op gang moeten brengen’
Ik help het Eva Cukier hopen. Ik las RuZland - Land in oorlog met zichzelf en de wereld niettemin met genoegen, maar ook met afgrijzen. Een boeiend boek.
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.
