De Machtsparadox

Zijn conclusie: de kwaliteiten die maken dat mensen macht verwerven raken snel uit het zicht wanneer mensen de positie van macht eenmaal is verworven. Dit noemt hij De machtsparadox. Keltner gaat er van uit dat macht niet wordt gegrepen, maar door de groep wordt verleend aan diegene die het verdient. Kwaliteiten die van belang zijn om hiervoor in aanmerking te komen zijn enthousiasme en het verwelkomen van anderen, vriendelijkheid en bereidheid te delen, aandacht voor gezamenlijke doelen en regels, het vermogen om kalm te blijven en perspectief bieden en tot slot het openstaan voor ideeën en gevoelens van anderen. Kortom: wie aandacht voor de ander heeft, wordt macht gegund. Groepen belonen degene die het algemeen belang dient met aanzien en waardering, terwijl degene die het algemeen belang ondermijnt, geroddel en afkeuring op zijn weg tegenkomt.

Het is goed om te beseffen dat het onderzoek van Keltner is gebaseerd is op gedrag van groepen, en daarmee niet een op een kan worden gekopieerd naar machtsdynamiek in organisaties. Immers, bij het verwerven van macht van organisaties is de waardering van de groep slechts een van de factoren die de mate van macht bepaalt. Kennis en kunde en de macht die samengaat met functie en bevoegdheid spelen vaak een minstens zo grote rol. Daarnaast zijn er veel voorbeelden van leiders die op handen zijn gedragen, terwijl hun gedrag allesbehalve aangenaam was. Iemand als Steve Jobs bijvoorbeeld stond niet bekend om zijn sociale intelligentie, maar wist door zijn visionaire blik inspirerend en verbindend te zijn. En leiders die weten te scoren voor zichzelf en de organisatie wordt vaak veel ongepast gedrag vergeven. Tegelijkertijd weet iedere leider dat de menselijke factor van belang is om duurzaam draagvlak te verwerven, veiligheid te creëren en teamgeest tot stand te brengen.

Toch is draagvlak en sociale intelligentie niet de eerste associatie die de meeste hebben wanneer ze denken aan machtige personen. Macht heeft een negatieve connotatie en macht en machtsmisbruik liggen dicht bij elkaar. Keltner is zich daarvan bewust, en gaat uitgebreid in op de schaduwzijde van macht. ‘Macht corrumpeert, en absolute macht corrumpeert absoluut’, zei de Engelse filosoof Lord Acton. Machiavelli schreef in de heerser, zijn klassieker over macht ‘Het is beter gevreesd te zijn dan geliefd’. Anders gezegd: eenmaal op een plek van macht, ligt misbruik voor de hand. Uit Keltners onderzoek blijkt dat vier factoren ten grondslag liggen aan machtsmisbruik. Om te beginnen leidt macht tot een tekort aan inlevingsvermogen en een verminderd sociaal besef. Daarnaast geeft macht aanleiding tot zelfzuchtige impulsiviteit. Verder leidt macht leidt tot onbeleefdheid en gebrek aan respect voor anderen. Tot slot geeft macht ten onrechte aanleiding te geloven in buitengewone kwaliteiten van de machtigen waardoor verheerlijking op de loer ligt.

Tal van onderzoeken haalt Keltner aan waaruit blijkt dat machtigen menen zich zaken te kunnen veroorloven, die minder machtigen zouden laten. Zo bleek uit een van zijn onderzoeken dat mensen die dure auto’s rijden stelselmatig minder voorrang verlenen op kruispunten waar ze dit wel moeten doen, dan mensen die in kleinere auto’s rijden. Ook andere onderzoeken haalt hij aan waarmee hij aantoont dat mensen met macht vaker menen dat ze boven de wet staan. Ook als het om omgangsvormen gaat, veroorloven machtigen zich meer vrijheden. Zo zijn ze geneigd minder goed te luisteren, en vaker in de rede te vallen. Het boek van Keltner is een pleidooi tot meer zelfbeheersing en altruïsme voor machtigen. Dat moet de remedie zijn tegen machtsmisbruik. Met deze boodschap is het boek niet nieuw. Wat het echter interessant maakt is dat Keltner zijn pleidooi staaft met omvangrijk wetenschappelijk onderzoek uit zijn eigen laboratorium. Hierdoor is zijn verhaal gezaghebbend en zet het aan tot nadenken over de wijze waarop leiders macht tegemoet kunnen treden.