'Wantrouw voorspellingen'

Taleb, afkomstig uit een Grieks-orthodoxe bevolkingsgroep uit de Levant, tegenwoordig Libanon, noemt zichzelf een academisch libertarist en een sceptisch empiricus. Hij is essayist, schrijver, onderzoeker en eigenlijk geïnteresseerd in slechts één onderwerp: het toeval. Wat de beste manier is om zijn werkterrein te omschrijven, weet hij ook niet goed: hij beweegt zich op het snijvlak van filosofie, wiskunde, sociale wetenschappen én cognitieve wetenschappen, zo dat snijvlak al bestaat. Taleb is een van die schrijvers die zich moeiteloos van het ene naar het andere onderwerp bewegen en even overtuigend als welbespraakt hun punt maken.

Met De Zwarte Zwaan verwijst Taleb naar een fenomeen dat naar zijn idee in de moderne maatschappij onderbelicht blijft: het toeval. In het idioom van Taleb is een Zwarte Zwaan een totaal onverwachte gebeurtenis met zeer grote gevolgen waarvoor naderhand verklaringen worden bedacht om de gebeurtenis begrijpelijk en voorspelbaar te kunnen maken. De zwarte zwaan zelf voldoet niet aan de criteria, maar is wel een mooie metafoor: lange tijd was iedereen ervan overtuigd dat zwanen per definitie wit waren en gold dit ook als een ‘onbetwistbaar feit’. Dat bleef zo tot de ontdekking van Australië: nadat ornithologen daar voor het eerst een zwarte zwaan hadden aangetroffen, was alle empirisch bewijs niets meer waard. Taleb heeft verder niets met zwarte zwanen, maar wil hiermee illustreren hoe ‘beperkt en fragiel onze op observaties en ervaring gestoelde kennis is’.

Voorbeelden van Zwarte Zwanen die wel aan zijn eigen definities voldoen zijn de uitvinding van internet, 9/11, het uitbreken van de beide Wereldoorlogen, maar ook modes, rages, ideeën, het ontstaan van kunststromingen. Historici slagen er naderhand vaak in het voorspel te reconstrueren, maar één andere afslag en het had allemaal anders kunnen lopen, stelt Taleb vast. De mens laat zich immers leiden door wat hij weet, niet door wat hij niet weet. Als een overheidsfunctionaris vliegtuigmaatschappijen op 10 september had verplicht hun cabinedeuren af te sluiten vanwege terroristisch gevaar, had hij de handen nauwelijks op elkaar gekregen. Hij had waarschijnlijk wel 9/11 voorkomen, zonder dat veel mensen daarvan op de hoogte zouden zijn geweest.

En hoewel de kans op herhaling van terroristische aanslagen na 9/11 bijzonder klein was, lieten mensen zich in hun gedrag naderhand wel door de aanslagen leiden. Veel mensen durfden niet meer te vliegen, waardoor de drukte op de wegen in de Verenigde Staten toenam en zo’n duizend mensen extra omkwamen in het verkeer. Taleb ziet deze mensen ook als slachtoffers van 9/11.

In zijn boek reikt Taleb nog veel meer voorbeelden aan van menselijke denkpatronen, die een grote rol spelen in hoe wij naar de wereld kijken. Soms met behulp van kleine gedachte-experimenten of raadseltjes, soms met behulp van belangrijke gebeurtenissen of logische ideeën. Hoewel hij slechts een korte autobiografische schets geeft, heeft het boek de vorm van een persoonlijke ontdekkingsreis. Hij voert met kennelijk genoegen zijn academische vrienden en leermeesters op, vermengt zijn betoog met fictie als het zo uitkomt en heft ook zijn vinger op.

Een handreiking voor zakelijke lezers: Taleb wantrouwt voorspellingen en adviezen in hoge mate. Elke voorspelling van de toekomst is immers gebaseerd op kennis van het verleden. Taleb schrijft dat wij ‘aantoonbaar arrogant zijn’ over wat we denken te weten. Blindheid voor de invloed van Zwarte Zwanen, op micro- of macroniveau, is hier de oorzaak van. Uitschieters komen weliswaar zelden voor, maar hebben een onevenredig veel grotere invloed, op welk terrein dan ook.

En dat zou ook wel eens voor dit boek kunnen gelden. Het was op Amazon.com het bestverkochte non-fictieboek van 2007, het stond 17 weken lang in de bestsellerlijst van de New York Times en het is in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië juichend besproken, soms zelfs meerdere keren in dezelfde krant (The Times!). Wij komen erop terug.