Hoe ga ik als manager om met populistische tendensen in de samenleving?

Als manager opereer je niet in een vacuüm. Maatschappelijke ontwikkelingen, waaronder populistische tendensen, sijpelen onvermijdelijk door in organisaties. Populisme, gekenmerkt door een vaak versimpelde voorstelling van complexe problemen en het aanwijzen van zondebokken, kan leiden tot polarisatie op de werkvloer en invloed hebben op de organisatiecultuur. Hoe kun je als manager hiermee omgaan zonder zelf politiek stelling te nemen, maar wel de cohesie en effectiviteit van je team te waarborgen?

De impact van populisme op organisaties begrijpen

Populistische bewegingen krijgen wereldwijd voet aan de grond, vaak geleid door charismatische figuren die inspelen op gevoelens van onvrede. Manfred Kets de Vries ziet met lede ogen hoe over de hele wereld populistische bewegingen voet aan de grond krijgen, met vaak gevaarlijke demagogen aan het hoofd. Hij vindt dat we de morele verplichting hebben om ons bewust te worden van de condities waaronder zulke leiders opkomen. Als manager is het belangrijk om de onderliggende mechanismen te begrijpen.

Erken verschillende perspectieven

Een eerste stap in het omgaan met populistische tendensen is het erkennen dat medewerkers verschillende politieke overtuigingen hebben. De basis is om te erkennen dat je in een bepaalde bubbel zit waarin het veilig en prettig is, maar misschien is het niet goed voor de samenwerking. Als manager is het belangrijk om die verschillen te erkennen en positief te waarderen en tegelijk ga je een overkoepelende identiteit maken.

Begrijp de psychologie achter populisme

Om effectief met populistische tendensen om te gaan, is het waardevol om te begrijpen waarom mensen vatbaar zijn voor populistische boodschappen. Populisten zijn goed in het drukken op de goede knoppen van het brein van de kiezer. Er zijn drie knoppen: hebzucht, angst en kuddegedrag. Bij Trump valt er wat te halen met 'Make America Great Again': hij belooft dat hij je werk geeft, dat je klanten weer terugkomen. Greed wordt heel concreet aangesproken. Tegelijkertijd neemt hij de angsten van mensen weg.

Als manager kun je deze inzichten gebruiken, niet om mensen te manipuleren, maar om te begrijpen waarom bepaalde boodschappen aanslaan en hoe je constructief kunt communiceren met medewerkers die gevoelig zijn voor populistische retoriek.

Creëer een inclusieve werkomgeving

Populisme gedijt vaak in omgevingen waar mensen zich niet gehoord of gewaardeerd voelen. Het is prima als je als leider zegt: ik hak de knopen door. Maar doe dat wel na iedereen gehoord te hebben, en door helder te zijn over waarom je tot dat besluit bent gekomen. Want als je je stakeholders veronachtzaamt, kan dat tot allerlei ellende leiden. Door een inclusieve werkomgeving te creëren waar alle stemmen gehoord worden, kun je als manager populistische tendensen verzachten.

Dit betekent niet dat elke mening evenveel gewicht moet krijgen, maar wel dat iedereen zich gehoord en gerespecteerd voelt, ook als besluiten niet in hun voordeel uitvallen.

Focus op feiten en nuance

Populisme kenmerkt zich vaak door versimpeling en het negeren van nuance. Als manager kun je hier tegenwicht aan bieden door te focussen op feiten en complexiteit te omarmen. Andrew McAfee stelt: 'Demagogen winnen terrein omdat ze een simpele verklaring hebben voor complexe problemen. Daar moeten we als academici en opinieleiders een beter verhaal tegenover stellen.'

Dit geldt ook voor managers. Door genuanceerd te communiceren en beslissingen te baseren op gedegen analyse in plaats van onderbuikgevoelens, toon je leiderschap dat verder gaat dan simplistische oplossingen.

Bouw bruggen tussen verschillende perspectieven

Een van de uitdagingen bij populisme is de neiging tot polarisatie - het 'wij tegen zij' denken. Als manager kun je een brugfunctie vervullen door verschillende perspectieven met elkaar te verbinden. Ivo Brughmans wijst op het probleem van of/of-denken: 'Een en/en-standpunt is veel complexer, vandaar dat politieke partijen altijd gepolariseerd zijn. Ze weten dat het moeilijk is een dergelijke boodschap enige nuance mee te geven. Dat is bij bestuursfuncties overigens anders: veel bestuurders, burgemeesters et cetera zitten juist op plekken waar vele krachten samenkomen en zijn daarom feitelijk voortdurend aan het wikken en wegen.'

Als manager kun je deze en/en-benadering toepassen door te laten zien dat verschillende perspectieven naast elkaar kunnen bestaan en elkaar zelfs kunnen versterken.

Gebruik verhalen om verbinding te creëren

Verhalen kunnen een krachtig middel zijn om polarisatie te overbruggen en verbinding te creëren. Saskia Tjepkema heeft dit zelf onlangs van dichtbij meegemaakt toen ze een lerend netwerk van gemeente-ambtenaren op het gebied van polarisatie ondersteunde. 'Er is sprake van een groeiende vertrouwenscrisis tussen burgers en overheid, waarbij de ambtenaren onder meer het verwijt van incompetentie krijgen. Als die verhalen de organisatie binnensijpelen moet je daar iets mee doen, al is het maar om ruimte te creëren zodat ze gedeeld kunnen worden.'

Blijf trouw aan professionele waarden

In een gepolariseerde omgeving kan het verleidelijk zijn om mee te gaan in populistische retoriek of juist in een tegenreactie te schieten. Mag een ambtenaar het pootje lichten van de populistische bestuurder om hogere waarden te beschermen? Ronald Derks: 'Er zit een waardeoordeel in populistisch. Als ambtenaar en adviseur van de bestuurder mag je jouw politieke opvattingen niet meenemen. Je moet de bestuurder wel de informatie geven die hij nodig heeft voor een beslissing en wijzen op de consequenties van bepaalde keuzen.'

Toon charismatisch én verantwoordelijk leiderschap

Populistische leiders zijn vaak charismatisch maar niet altijd verantwoordelijk in hun leiderschap. Als manager kun je laten zien dat charisma en verantwoordelijkheid hand in hand kunnen gaan. De kabinetten van Rutte blinken nou niet bepaald uit in goed leiderschap. Pragmatisme kan goed werken, maar juist in deze tijd is meer nodig. Men moet kunnen uitleggen waarom het landsbelang boven het eigen belang van burgers (maar ook van politici zelf) gaat. Daarbij moet zeker niet te snel worden teruggegrepen op vroeger (restauratiedenken), zoals veel populistische leiders doen, dat is nooit de oplossing in een veranderende wereld. Maar om mensen mee te krijgen in je visie zul je charismatisch leiderschap moeten vertonen.

Interessante artikelen over management en populisme

Voor verdere verdieping in dit onderwerp zijn de volgende artikelen waardevol:

Conclusie: Balanceren tussen begrip en leiderschap

Als manager in tijden van populistische tendensen sta je voor de uitdaging om begrip te tonen voor verschillende perspectieven zonder je eigen professionele waarden te compromitteren. Door een inclusieve werkomgeving te creëren waar medewerkers zich gehoord voelen, door te focussen op feiten en nuance, en door een overkoepelende identiteit te bevorderen die boven politieke verschillen uitstijgt, kun je een tegenwicht bieden aan polarisatie.

Effectief omgaan met populistische tendensen vraagt niet om politieke stellingname, maar om authentiek leiderschap dat verbinding maakt, dat complexiteit omarmt in plaats van versimpelt, en dat verschillende stemmen waardeert zonder het gemeenschappelijke doel uit het oog te verliezen. In een samenleving die steeds meer gepolariseerd raakt, kunnen managers zo een belangrijke bijdrage leveren aan sociale cohesie, beginnend op de werkvloer.