Effectief leiderschap tijdens onzekerheid en verandering

Periodes van onzekerheid en verandering zijn onvermijdelijk in elke organisatie. Als teamleider sta je voor de uitdaging om je team door deze turbulente tijden te leiden zonder dat de motivatie, productiviteit en teamsfeer eronder lijden. Hoe zorg je ervoor dat je team niet vastloopt in angst en weerstand, maar juist groeit en sterker wordt? In dit artikel bieden we praktische handvatten voor leidinggevenden die hun team effectief door verandering willen navigeren.

De impact van onzekerheid op teams

Onzekerheid introduceert stress en angst in teams. Wanneer teamleden niet weten wat hen te wachten staat, vermindert dit hun vermogen om effectief te werken. Zoals Ashley Goodall in Verandermanie beschrijft: "Verandering introduceert onzekerheid, waardoor medewerkers niet weten wat hen te wachten staat. Dit veroorzaakt stress en angst, wat hun vermogen om effectief te werken vermindert."

Ons brein maakt uit onzekerheid vaak negatieve aannames over nieuwe werkwijzen of reorganisaties, en houdt vast aan oude overtuigingen. In Improviseren, voor de verandering lezen we: "Bovendien maakt ons brein uit onzekerheid negatieve aannames over nieuwe werkwijzen of reorganisaties, en houdt het vast aan oude overtuigingen. In improvisatie loopt je voorstelling dan direct vast, en in organisaties zorgt het voor onnodig gedoe."

Creëer psychologische veiligheid

Een van de belangrijkste fundamenten voor een team dat effectief door verandering navigeert, is psychologische veiligheid. Amy Edmondson, expert op dit gebied, benadrukt in Onbevreesde organisaties het belang hiervan: "Denk altijd vanuit de purpose ('bedoeling'). Dan heb je een kader waarbinnen zinvolle dialogen kunnen plaatsvinden. Probeer ook de verwachtingen binnen je team, afdeling of organisatie te managen."

Psychologische veiligheid betekent dat teamleden zich vrij voelen om ideeën, zorgen en fouten te delen zonder angst voor vernedering of represailles. Dit is cruciaal tijdens verandering, wanneer openheid en eerlijkheid nodig zijn om obstakels te identificeren en gezamenlijk oplossingen te vinden.

Communiceer open en eerlijk

Transparante communicatie is essentieel tijdens periodes van onzekerheid. Wanneer informatie ontbreekt, vullen mensen de leegte met aannames en angsten. In De moed om te vertrouwen wordt dit benadrukt: "Communiceer open en eerlijk over dilemma's en fouten; creëer experimenteerruimte voor innovatie en leid noodzakelijke veranderingen in kleine stappen."

Effectieve communicatie tijdens verandering betekent:

• Regelmatig updates geven, zelfs als er weinig nieuws is
• Eerlijk zijn over wat je wel en niet weet
• Ruimte creëren voor vragen en zorgen
• De 'waarom' achter veranderingen uitleggen
• Consistent zijn in je boodschap

Bouw vertrouwen op

Vertrouwen is de basis van effectief leiderschap tijdens onzekerheid. Zoals beschreven in Samenspel: "Samenspel begint met de onderkenning dat we de organisatie verder brengen door met elkaar een grotendeels onvoorspelbaar proces te doorlopen. Ook al hebben we een globaal beeld van de gewenste of noodzakelijke richting, we weten dat we uitkomsten en consequenties vooraf niet geheel kunnen overzien en antwoorden niet zonder elkaar kunnen vinden."

Vertrouwen bouwen tijdens onzekerheid vereist:

• Voorspelbaar en consistent zijn in je gedrag
• Doen wat je zegt en beloftes nakomen
• Kwetsbaarheid tonen en fouten toegeven
• Luisteren naar en handelen op feedback
• Beslissingsbevoegdheid delegeren waar mogelijk

Omarm adaptief leiderschap

In complexe en onzekere situaties is een andere vorm van leiderschap nodig. Mensenorganisaties beschrijft dit als volgt: "De kern van adaptief leiderschap is: mensen en organisaties mobiliseren, hen helpen om nieuwe realiteiten onder ogen te zien en hen de kracht en het vertrouwen geven om een onzekere toekomst tegemoet te gaan. Juist in tijden van onzekerheid zijn we als mensen geneigd om meer te doen van wat we al kennen. Terwijl juist dát niet meer werkt."

Wees als leider oprecht nieuwsgierig naar jezelf verduidelijkt: "In een complexe context is er weinig zekerheid én weinig overeenstemming tussen de betrokken partijen. Een dergelijke situatie vraagt andere vaardigheden van jou als leider. [...] In een complexe situatie met veel onzekerheden moet je haast een soort container zijn voor de rest: de plek waar mensen hun zorgen, twijfels en emoties kwijt kunnen."

Betrek je team bij besluitvorming

Wanneer mensen betrokken worden bij besluitvorming, voelen ze meer eigenaarschap en controle - belangrijke tegenwichten tegen de onzekerheid van verandering. De weg naar excellent leiderschap stelt: "Pas wanneer mensen echt betrokken zijn bij de doelen die je wil bereiken, zullen zij bereid zijn extra inspanningen te leveren. Excellente leiders weten een intense sfeer te scheppen en stellen gewaagde doelen, die spannend en prikkelend zijn. Tegelijkertijd houden zij in de gaten of iedereen nog aan boord is."

Manieren om het team te betrekken zijn:

• Brainstormsessies over uitdagingen en oplossingen
• Gedelegeerde beslissingsbevoegdheid waar mogelijk
• Regelmatige feedbackmomenten
• Cross-functionele werkgroepen
• Experimenteerruimte creëren

Erken emoties en bied houvast

Verandering gaat altijd gepaard met emoties. Als leider is het belangrijk deze te erkennen en er ruimte voor te maken. De weg naar excellent leiderschap adviseert: "In tijden van verandering is dat best lastig, door snelle veranderingen en onzekerheid over baanbehoud lopen de emoties soms hoog op. Tip: heb oog voor deze emoties, víer wat er wél goed gaat, maar rouw ook samen als het tegen zit."

Tegelijkertijd hebben mensen behoefte aan houvast. Samenwerken van idee naar afspraak stelt: "Onvoorspelbaarheid en onzekerheid trekken een stevige pijl op de wederzijdse afhankelijkheid. Strijdige loyaliteiten en spraakverwarring maken deel uit van de samenwerking tussen mensen. Tijdens het hele proces is de context continu in beweging en dat zorgt ervoor dat mensen en partijen zich telkens anders op zullen stellen. Het is daarom zaak de onderlinge verbinding continu te bewaken."

Vier successen en leer van fouten

In tijden van verandering is het belangrijk om successen te vieren en van fouten te leren. Dit creëert een positieve spiraal en bouwt veerkracht. Als er meer gelachen wordt, volgt de winst vanzelf adviseert: "Begin door met elkaar te praten. Dat doen we veel te weinig. Ga een open gesprek aan. [...] Laat geen olifant in de kamer onbesproken. [...] En blijf vervolgens samen leren. Want niks gaat direct perfect."

Een lerende cultuur creëren betekent:

• Regelmatig reflecteren op wat werkt en wat niet
• Experimenteren en itereren
• Fouten zien als leermomenten
• Successen vieren, hoe klein ook
• Kennis delen binnen het team

Conclusie: Leiderschap tijdens onzekerheid is een balanceeract

Effectief leiderschap tijdens periodes van onzekerheid en verandering vraagt om een delicate balans tussen richting geven en ruimte laten, tussen structuur bieden en flexibiliteit behouden, tussen daadkracht tonen en geduld hebben. Het vereist dat je als leider zowel stevige grond onder de voeten van je team legt als de veerkracht ontwikkelt om met onverwachte wendingen om te gaan.

Door psychologische veiligheid te creëren, open te communiceren, vertrouwen op te bouwen, adaptief leiderschap te omarmen, je team te betrekken, emoties te erkennen en successen te vieren, kun je een omgeving creëren waarin je team kan floreren, zelfs in de meest turbulente tijden.

Onthoud dat jouw eigen houding tegenover onzekerheid en verandering een krachtige invloed heeft op hoe je team ermee omgaat. Door zelf model te staan voor openheid, aanpassingsvermogen en veerkracht, inspireer je je teamleden om hetzelfde te doen. In de woorden van Onbevreesde organisaties: "Zorg dat er ruimte is om fouten te maken en te experimenteren. [...] Geef onzekerheid een plaats. Benadruk dat niemand de wijsheid in pacht heeft. Niemand is onfeilbaar. Onzekerheid en twijfels zijn normaal. Net als de intentie om er samen uit te komen en samen de gestelde doelen te bereiken."