Handboek Participatief Actieonderzoek

Inleiding 15

Deel 1 De basis
Inleiding 21
1 Wat is PAO en waarom zou je het toepassen? 23
1.1 Wat is PAO en wat is PAO niet? 23
1.2 PAO als community-upbenadering 24
1.3 Waarom en wanneer passen we PAO toe? 25
1.4 Wat is een complex probleem of vraagstuk? 26

2 De basis van Participatief Actieonderzoek 30
2.1 De zeven zintuigen van een PAO’er 30
2.2 De basisprincipes van PAO 31
2.3 De bouwstenen van eigenaarschap 35

3 Participatief Actieonderzoek door de jaren heen 39
3.1 De jaren 40: Kurt Lewin introduceert Participatief Actieonderzoek 39
3.2 PAO voor maatschappelijke vraagstukken – en de reactie van de overheid 40
3.3 PAO en de academische wereld 40
3.4 PAO in de tegenwoordige tijd 42
3.4.1 Positivisme en sociaal-constructivisme nog steeds op gespannen voet 42
3.4.2 PAO in gemeenten 42
3.4.3 PAO in andere sectoren 43
3.4.4 PAO in coronatijd 43

4 Jouw rol als PAO’er, ethiek en betrouwbaarheid 45
4.1 Competenties en rollen van een PAO’er 45
WAT ALS… ik zowel PAO’er als betrokkene ben? 46
4.2 Ethische aspecten in PAO 49
WAT ALS… deelnemers andere betrokkenen herkennen in de resultaten? 49
4.3 De kwaliteit van een PAO 50

Deel 2 Het echte werk: het proces van Participatief
Actieonderzoek
Inleiding: PAO-stadia in het kort 55
5 Aanleiding en PAO-stadium 1: Oriëntatie 62
5.1 Het voorlopige PAO-ontwerp 62
5.2 Rapport opbouwen 67
5.3 Systeemafbakening 69
5.4 Eerste Checkpoint: reflectie op je voorlopige PAO-ontwerp 69

6 PAO-stadium 2: Systeemexploratie 71
6.1 De onderdelen van de Systeemexploratie 73
WAT ALS… ik zelf ook ideeën heb? 74
6.2 Tweede Checkpoint: Analyse 77

7 PAO-stadium 3: Inzichten delen & Oplossing-identificatie 79
7.1 Visueel maken van resultaten 79
7.2 Derde Checkpoint: inzichten delen, reflectie en gezamenlijke analyse 80
7.3 Prioritering 81

8 PAO-stadium 4: Actieplan Co-creatie 83
8.1 Vierde Checkpoint: ethische en wettelijke verantwoording 84
8.2 Actieplan Co-creatie 84
8.3 Rollen en verantwoordelijkheden bepalen 86
WAT ALS… deelnemers geen verantwoordelijkheid durven of willen nemen? 89

9 PAO-stadium 5: Formalisatie & overdracht 90
9.1 Vijfde Checkpoint: reflectie op ontstane rollen en verantwoordelijkheden 90
9.2 Actieplan formalisatie & overdracht 91
9.3 Viering 91
9.4 Implementatie 92

10 PAO-stadium 6: Monitoren 94
10.1 Activiteiten monitoren 94
10.2 Zesde Checkpoint: reflectie op activiteiten 95
10.3 Aanpassing van het actieplan waar nodig 95

11 PAO-stadium 7: Evaluatie 99
11.1 Zevende Checkpoint: proces- en resultatenevaluatie 99
11.1.1 Criteria voor PAO-procesevaluatie 100
11.1.2 Criteria voor PAO-resultatenevaluatie 102
11.2 Opschaling in PAO 103

12 Rapporteren over PAO 105
12.1 Het doel van rapporteren 105
12.2 De structuur van een PAO-rapport 106
12.3 Aandachtspunten 109
Deel 3 PAO-methoden
Inleiding 113
13 Methoden voor Oriëntatie en Systeemexploratie 115
13.1 Informele gesprekken (en mandarijnen) 115
13.2 Individuele diepte-interviews 117
13.2.1 Het gestructureerde, semigestructureerd en ongestructureerde interview 118
13.2.2 Selectie van deelnemers 119
13.2.3 Het begin, het midden en het einde van het interview (en daarna) 119
WAT ALS… iemand continu van het onderwerp afdwaalt? 123
13.3 Focusgroepen 126
13.3.1 Doelen van focusgroepen in PAO 127
13.3.2 Voor- en nadelen van focusgroepen 127
13.3.3 Opzet van een focusgroep 128
13.3.4 Selectie van deelnemers 129
13.3.5 Locatie 130
13.3.6 Facilitatorvaardigheden 132
13.3.7 Het begin, het midden en het einde van een focusgroep 132
WAT ALS… in een focusgroep één persoon continu aan het woord is? 134
13.3.8 Na de focusgroep 135
13.4 Observatie 136
13.4.1 Doel van observatie 136
13.4.2 Voor- en nadelen van observatie 137
13.4.3 Vormen van observatie 137
13.4.4 Coderingsschema’s 138
13.4.5 De observatiemethode stap voor stap 139
13.4.6 Ethische overwegingen 140
13.5 Enquêtes 140
13.5.1 Het doel van enquêtes 140
13.5.2 Voor- en nadelen van enquêtes 142
13.5.3 De enquêtemethode stap voor stap 142
13.6 Village Mapping 143
13.6.1 Het doel van Village Mapping 143
13.6.2 De Village Map als een van de vele variaties 144
13.6.3 De Village Map-methode stap voor stap 144
13.7 Transect Walks 146
13.7.1 Het doel van Transect Walks 147
13.7.2 Voor- en nadelen van Transect Walks 147
13.7.3 De Transect Walk-methode stap voor stap 149
13.8 PhotoVoice 149
13.8.1 Het doel van PhotoVoice 150
13.8.2 Voor- en nadelen van PhotoVoice 150
13.8.3 De PhotoVoice-methode stap voor stap 153
13.9 Seasonal Diagrams 154
13.9.1 Het doel van Seasonal Diagrams 154
13.9.2 De Seasonal Diagram-methode stap voor stap 156
13.10 Dagboeken 156
13.11 Andere methoden 157
13.12 Analyse in PAO 157
13.12.1 Het doel van analyse 157
13.12.2 Diverse modellen en vormen van analyse 158
13.12.3 Analyse in PAO stap voor stap 160

14 Methoden voor Inzichten delen & Oplossing-identificatie 163
14.1 Visualisaties voor reflectie 163
14.1.1 Cognitive Mapping 163
14.1.2 Probleemboom en droomboom 165
14.1.3 Venndiagram 168
14.1.4 Social map of Stakeholdermap 168
14.1.5 Het Plannenweb 170
14.1.6 Timeline 171
14.1.7 Tabellen en grafieken 171
14.1.8 Metaforen 171
14.1.9 Andere manieren om resultaten te delen ter reflectie 172
14.2 Reflecteren en analyseren met deelnemers 173
WAT ALS… ideeën die door deelnemers worden genoemd steeds worden beoordeeld en afgeketst door andere deelnemers? 174
14.3 Methoden voor prioriteren 177
14.3.1 De PAO-prioriteitentabel 178
14.3.2 COCD-Box 180
14.3.3 Prioriteitsmatrix 183
14.3.4 Simulation Game 184
14.3.5 Prioriteringsenquêtes 186
14.4 Methoden voor besluitvorming 186
14.4.1 Value-focused Thinking 186
14.4.2 Convergent Facilitation 186
14.4.3 Deep Democracy 187
14.4.4 Emphatic Solution Sculpting 187

15 Methoden voor Actieplan Co-creatie 190
15.1 Appreciative Inquiry 190
15.1.1 De basisprincipes van Appreciative Inquiry 190
15.1.2 Appreciative Inquiry stadia 191
15.1.3 Toepassingen van AI in PAO 192
15.1.4 Werkvormen in Appreciative Inquiry 195
WAT ALS… mensen zeggen dat ze niet kunnen dromen? Of… dat ze niet kunnen tekenen? 196
15.2 World Café 197
15.3 De Plant-methode 198
15.4 Road to Progress 200
15.5 The Challenge Circle 202

Deel 4 Casussen
Inleiding 205
16 The Healthy Cooking Challenge 206
16.1 Achtergrond en aanleiding 206
16.2 Aanpak en resultaten 207
16.2.1 Oriëntatie 207
16.2.2 Systeemexploratie 208
16.2.3 Inzichten delen & Oplossing-identificatie 208
16.2.4 Actieplan Co-creatie 209
16.2.5 Monitoren (en doorontwikkeling!) 211
16.2.6 Evaluatie 212
16.3 Discussie 213

17 Save our Sharks 215
17.1 Achtergrond en aanleiding 215
17.2 Aanpak en resultaten 216
17.2.1 Oriëntatie 216
WAT ALS… betrokkenen je niet lijken te vertrouwen? 217
17.2.2 Systeemexploratie 218
17.2.3 Inzichten delen & Oplossing-identificatie 221
17.2.4 Actieplan Co-creatie 224
17.2.5 Formalisatie & Overdracht 225
17.2.6 Monitoren 227
17.2.7 Evaluatie 228
17.3 Discussie 229

18 Vollenhove in the Picture 231
18.1 Achtergrond en aanleiding 231
18.2 PAO-aanpak 233
18.2.1 Oriëntatie 233
18.2.2 Systeemexploratie 234
18.2.3 Inzichten delen & Oplossing-identificatie 235
18.2.4 Actieplan Co-creatie 237
18.2.5 Formalisatie & Overdracht 237
18.2.6 Monitoren 238
18.2.7 Evaluatie 238
18.3 Resultaten uit het PAO 239
18.4 Ervaringen van het PAO-team 243
18.5 Discussie 243

Literatuur 249
Ten slotte 251
Dankwoord 253
Over de auteur 255