In dubio pro valetudine

Lijst van gebruikte afkortingen XI
Inleiding 1

1 Doorwerking en definitie van het voorzorgsbeginsel 5
1.1 Introductie 5
1.2 Internationaal recht 6
1.2.1 Ontwikkeling in het internationale recht 6
1.2.2 Een beginsel van internationaal gewoonterecht 8
1.3 Unierecht en EVRM 12
1.3.1 Ontwikkeling in het Europese recht 12
1.3.2 Een algemeen beginsel van het Unierecht 14
1.3.3 De rol van het EVRM 16
1.4 Factoren van het voorzorgsbeginsel 17
1.4.1 Aanleiding voor toepassing 17
1.4.2 Drie kernelementen 18
1.5 Nationaal recht 21
1.5.1 Codificatie in Nederlandse wetgeving 21
1.5.2 Toepassing in de jurisprudentie 22

2 Aansprakelijkheidsrechtelijke voorzorg 27
2.1 Introductie 27
2.2 Concretisering 28
2.2.1 Aansprakelijkheidsrechtelijke definitie 28
2.2.2 Verschil voorzorg – preventie 29
2.2.3 Bezwaren tegen toepassing 30
2.2.4 Argumenten voor toepassing 32
2.2.5 Gebondenheid 35
2.3 Criteria voor het ontstaansmoment van een voorzorgverplichting 35
2.3.1 Kennis en inzichten over onzekere risico’s 35
2.3.2 Rechterlijke vaststelling van kennis en inzichten 36
2.3.3 Redelijk oordelende wetenschapper 38
2.3.4 Vereiste kennisniveau en informatiemanagement van de actor 40
2.4 De vaststelling van voorzorgsmaatregelen 42
2.4.1 Gezichtspunten 42
2.4.2 Bewijslast 44
2.4.3 Waarschuwingsplicht 46

3 Aansprakelijkheidsrechtelijke toepassing op de overheid 49
3.1 Introductie 49
3.2 Verhouding overheid, rechter en deskundigen 50
3.2.1 De Pfizer Animal Health-vereisten 50
3.2.2 Doorwerking in de verhouding overheid, rechter en deskundigen 54
3.2.3 Wetenschappelijk verband 56
3.3 De bijzondere overheidspositie en toepassing van het voorzorgsbeginsel 57
3.3.1 Beleids- en beoordelingsvrijheid 57
3.3.2 Toepassingsvereisten overheid 59
3.4 Voorzorgsmaatregelen 63
3.4.1 Juridische inkadering 63
3.4.2 De te nemen voorzorgsmaatregelen 64
3.5 Rechterlijk oordeel 65
3.5.1 Lezing van een onzeker risico 65
3.5.2 Overheidshandelen 66

4 Q-koortsepidemie: de feiten 71
4.1 Introductie 71
4.2 Begin van wetenschappelijke kennis en inzichten 71
4.2.1 Kennis en inzichten Q-koorts begin 2007 71
4.2.2 Gespecialiseerde kennisinstituten 75
4.3 Vermoeden onzeker risico Q-koortsuitbraak 76
4.4 Maatregelen en informatie 80
4.4.1 De genomen voorzorgsmaatregelen 80
4.4.2 Informatievoorziening 82

5 Q-koortsepidemie: toepassing voorzorgsbeginsel 85
5.1 Introductie 85
5.2 O ntstaansmoment toepassing voorzorgsbeginsel 85
5.3 Risicobeoordeling 86
5.3.1 Bepalen van het beschermingsniveau 86
5.3.2 Wetenschappelijke beoordeling 88
5.4 Omgang met het onzekere risico van een Q-koortsuitbraak 90
5.4.1 Overschrijding maatschappelijk aanvaardbaar geachte risiconiveau 90
5.4.2 Herevaluatie en democratische besluitvorming voorzorgsmaatregelen 92
5.4.3 Gezondheidsrisico’s intensieve veehouderij 95
5.5 Wegnemen of reduceren risico Q-koortsuitbraak 97
5.5.1 Voorzorgsmaatregelen 97
5.5.2 Waarschuwingsplicht 104
5.6 Overwegingen rechtbank Den Haag 105
5.6.1 Toepassing voorzorgsbeginsel en voorzorgsmaatregelen 105
5.6.2 Beleidsvrijheid en waarschuwingen 109
5.7 Aansprakelijkheid Q-koortsepidemie 114
5.7.1 Onvoldoende toepassing van het voorzorgsbeginsel 114
5.7.2 Onvoldoende en te trage voorzorgsmaatregelen 119
5.7.3 Onvoldoende geïnformeerd en gewaarschuwd 120

Slotbeschouwing en conclusie 121
Geraadpleegde literatuur 129
Geraadpleegde jurisprudentie 147
Bijlage 1 155
Bijlage 2 159