Naar een nabijheidsrechter

Samenvatting 13

1 Inleiding 19
1.1 Aanleiding voor het onderzoek 19
1.2 Onderzoeksvragen 20
1.3 Methodologie 23
1.4 Beperkingen van het onderzoek 24
1.5 Theoretisch kader 26
1.5.1 Centrale begrippen 26
1.5.2 De behoefte aan een nabijheidsrechter 29
1.5.3 Elementen van nabijheid 31
1.5.4 Probleemoplossend vermogen 36
1.5.5 Visie op de rol van de rechter 37
1.6 Leeswijzer 38

2 De vrederechter in Frankrijk 41
2.1 Introductie 41
2.2 De juge de paix (1790-1958) 41
2.2.1 De oorsprong van de juge de paix 41
2.2.2 Décret/Lois des 16-24 août 1790 sur l’organisation judiciaire 43
2.2.3 Schikkingsgraad, populariteit en aantal rechtszaken 48
2.2.4 De juge de paix in de 19e en begin van de 20e eeuw 49
2.3 De juge d’instance (1958-heden) 50
2.3.1 De herziening bij Ordonnantie no. 58-1273 du 22 décembre 1958 relative à l'organisation judiciaire 50
2.3.2 Schikkingsgraad en duur van conflicten 52
2.4 De juge de proximité (2003-2017) 52
2.4.1 Achtergronden en juridische vormgeving 52
2.4.2 Aantal zaken, doorlooptijd en resultaten 55
2.4.3 Functioneren, evaluaties en aanbevelingen 59
2.5 Schikkingsgraad en duur van conflicten 62
2.6 Recente ontwikkelingen: afschaffing van de juge d’instance 65
2.7 Tussenconclusies 66

3 De vrederechter in België 69
3.1 Inleiding 69
3.2 Gerechtelijke organisatie en bevoegdheid van de vrederechter 70
3.2.1 Beknopt historisch overzicht 70
3.2.2 Huidige gerechtelijke organisatie 72
3.2.3 Materiële bevoegdheid van de vrederechter 79
3.2.4 Territoriale bevoegdheid van de vrederechter 84
3.2.5 Hoger beroep tegen vonnissen van de vrederechter 85
3.2.6 Gerechtelijke hervormingen 85
3.3 Procesverloop voor de vrederechter 91
3.3.1 Griffierechten 91
3.3.2 Drie fases en twee scharniermomenten 91
3.3.3 Laagdrempeligheid 102
3.4 Verzoeningsprocedure voor de vrederechter 104
3.4.1 Procedure 104
3.4.2 Sterktes en zwakte van de vrederechter 110
3.4.3 Opkomst ADR-alternatieven 113
3.5 Maatschappelijk effectieve rechtspraak 115
3.6 Tussenconclusies 117

4 Alternatieven voor inpassing van de vrederechter: experimenten en pilots van de rechtspraak 121
4.1 Inleiding 121
4.2 Toegang tot de rechter 122
4.3 Effectieve rechtspraak 123
4.4 Experimenten en pilots 125
4.4.1 Multiproblematiek en schulden 127
4.4.2 Complexe echtscheidingen 129
4.4.3 Rechtspraak en mediation 131
4.4.4 Experimenten met ‘buurtrechters’ 134
4.5 De experimenten met ‘buurtrechters’ nader bekeken 140
4.5.1 Overeenkomsten tussen de Spreekuurrechter, Regelrechter en Wijkrechter 141
4.5.2 Verschillen tussen de Spreekuurrechter, Regelrechter en Wijkrechter 142
4.5.3 Bevindingen tot nu toe 142
4.5.4 Maatschappelijke baten 145

5 Inpasbaarheid van de vrederechter 147
5.1 Proloog: een korte geschiedenis van de vrederechter in Nederland 147
5.2 Inleiding 149
5.3 Inpassing van de vrederechter 150
5.3.1 Bevoegdheid en procedure 150
5.3.2 De invulling van de procedure in de praktijk 153
5.3.3 De eigenheid van de kantonrechter? 154
5.4 Scenario voor inpassing 157
5.5 Kosten en baten van inpassing 162
5.5.1 Kostenbepalende factoren 163
5.5.2 Maatschappelijke baten 167
5.6 (Overige) gevolgen van inpassing 168
5.6.1 Gevolgen voor de instroom van zaken 168
5.6.2 Gevolgen voor buitengerechtelijke vormen van geschiloplossing 169
5.6.3 Gevolgen voor het gezag van de rechter 172

6 Conclusies 175
Summary 183

Bronnenlijst 187
Bijlage 1 Begeleidingscommissie 211
Bijlage 2 Deelnemers expertmeetings 213
Bijlage 3 Geïnterviewde personen 215
Bijlage 4 Functiebeschrijving vrederechter Hoge Raad voor de Justitie 217
Bijlage 5 Bevoegdheden Belgische vrederechter 235
Bijlage 6 Brochure FOD Justitie: De vrederechter. De rechter die dicht bij de burger staat 243
Bijlage 7 Verzoekschrift tot oproeping ter minnelijke schikking 245
Bijlage 8 Brochure FOD Justitie: De verzoening of minnelijke schikking 247