De resonante rechtsstaat

1 De rechtsstaat: bekt lekker, slecht begrepen 13
1.1 Stresstests voor de rechtsstaat 13
1.2 Waarom de rechtsstaat in de bestuurswetenschap? 28
1.3 Waarom een bestuurswetenschappelijk perspectief op de rechtsstaat? 31
1.4 Dé rechtsstaat? 34
1.5 Opzet van het boek 39

2 De superieure rechtsstaat 43
2.1 Wat maakt een land welvarend en gelukkig? 43
2.2 Welke bestuurlijke instituties doen ertoe? 44
2.3 Het wondermiddel rechtsstaat: hoe werkt het? 61
2.4 De rechtsstaat is de sleutelinstitutie, maar welke rechtsstaat? 68
2.5 En toch … 74

3 De rechtsstaat als idee 77
3.1 Inleiding 77
3.2 Een staat gebonden aan het recht 82
3.3 De Europese rechtsstaat 88
3.4 De rechtsstaat Nederland 92
3.5 Rechtsstaatdenkers en rechtsgeleerden 99
3.6 Rechtsstaat versus ‘rule of law’ 103
3.7 Het empirisch rechtsstaatbegrip 106
3.8 Rechtstheoretici over de rechtsstaat 108
3.9 Voorbij het politiek gebruik van de rechtsstaat 118

4 De rechtsstaat als praktijk: een prisma 123

5 Het juridisch perspectief: de rechtsstaat als juridisch bouwwerk 129
5.1 Inleiding 129
5.2 Het juridisch perspectief op de rechtsstaat 130
5.3 Centrale concepten en kernelementen 145
5.4 De bijdrage van de juridische hoofdkleur 153

6 Het sociaalwetenschappelijk perspectief: de rechtsstaat als normatieve institutionele orde 155
6.1 Inleiding 155
6.2 De rechtsstaat als sociale institutie 157
6.3 Hoe ‘werkt’ de rechtsstaat als normatieve institutionele orde? 166
6.4 De bijdrage van de sociaalwetenschappelijke hoofdkleur 193

7 Het bestuurswetenschappelijk perspectief: de rechtsstaat als bestuurlijk principe 195
7.1 Inleiding 195
7.2 Het bestuurswetenschappelijk perspectief op de rechtsstaat 198
7.3 Hoe ‘werkt’ de rechtsstaat vanuit bestuurswetenschappelijk perspectief? 211
7.4 De bijdrage van het bestuurswetenschappelijk perspectief 238

8 De rechtsstaat: een drukvat 241
8.1 De drie hoofdkleuren in samenhang 241
8.2 De rechtsstaat: een spanningsvolle ‘mode of government’ 244

9 Rot in de rechtsstaat? 253
9.1 Institutionele crises 253
9.2 Crisissignalen 258
9.3 De rechtsstaat Nederland in crisis: verklaringen en bewijs 263
9.4 Een propositie: de vicieuze spiraal 284

10 Juridisering, instrumentalisme en flipperkastpolitiek 291
10.1 Kun je ook te veel rechtsstaat hebben? 291
10.2 Juridisering en juridificering van het bestuur 294
10.3 Rechtsinstrumentalisme 304
10.4 Flipperkastpolitiek in een dolgedraaide regelmachine 316
10.5 De propositie: stuwende krachten achter de vicieuze spiraal 320

11 Hoe keren we de institutionele crisis van de rechtsstaat? 323
11.1 Waar staan we? 323
11.2 Eerste orde maatregelen: minder regels, meer uitvoering en handhaving 326
11.3 Tweede ordemaatregelen: rechtsstatelijk ethos, maar met wat harde ‘back-ups’ 336
11.4 Een verzuchting tot slot … 342

10 De resonante rechtsstaat

Nawoord 345
Literatuur 353
Appendix 369
Trefwoordenregister 371