Europees Nederlands Staatsrecht

1 Voorwoord 9

2 Inleiding 13

3 Drie ‘gescheiden’ werelden: nationaal/internationaal/Europees? 19
3.1 Inleiding: vervlechting 19
3.1.1 Grondwettelijke bepalingen 21
3.1.2 Globalisering en vervlechting 22
3.2 EU als federale organisatie 25
3.2.1 Loyale samenwerking 26
3.2.2 Nationale soevereiniteit en democratie 28
3.3 De complexe dubbele legitimiteit 29
3.4 Veelgelaagde rechtsordes 38

4 Soevereiniteit? 43
4.1 Inleiding 43
4.2 Soevereiniteit: één woord, meerdere betekenissen 45
4.3 De EU 50
4.4 Slot 55

5 Democratie en rechtsstaat in multi-level setting 59
5.1 Democratie 59
5.2 Rechtsstaat 62
5.3 Vormgeving van Nederlandse parlementaire betrokkenheid 65
5.3.1 Instemming en Parlementair behandelvoorbehoud 65
5.3.2 Parlementaire zeggenschap 70
5.4 Europese commissies in parlementen 72
5.5 Artikel 7 VEU 73
5.6 Parlementaire samenwerkingen 76
5.6.1 Algemeen 76
5.6.2 Vormen van dialoog 80
5.6.3 Uitwisseling schriftelijke adviezen 82
5.7 Gemotiveerde adviezen 88
5.8 Beoordeling van de legitimiteit en de politieke dialoog 90
5.9 Artikel 5 Tweede Protocol en impact assessment 96
5.10 Slot 98

6 Multi-level wetgevers 101
6.1 Inleiding 101
6.2 Nationale parlementen en EU 102
6.3 Gele kaarten 103
6.3.1 De eerste gele kaart 104
6.3.2 De tweede gele kaart 108
6.3.3 De derde gele kaart 109
6.4 Beoordeling van de gelekaartprocedure 110
6.5 Gele kaart en politieke dialoog 113
6.6 Werkwijze Tweede en Eerste Kamer 115
6.6.1 De Tweede Kamer 115
6.6.2 De Eerste Kamer 117
6.7 EU-wetgeving 117
6.8 Begrotingsbeleid en begrotingsrecht 121
6.9 Slot 128

7 Multi-level executieves 131
7.1 Voorwerpen van EU-beleid 131
7.2 Uitvoering van EU-beleid en EU-regels 133
7.2.1 Lidstaten 133
7.2.2 Commissie en (Europese) Raad als ontwikkelaars van beleid 134
7.2.3 Expertgroepen 135
7.2.4 Comitologie 136
7.2.5 OMC 136
7.3 Andere vormen van samenwerking, benchmarking en naleving 137
7.4 Slot 139

8 Multi-level rechters 141
8.1 Inleiding 141
8.2 EU-bevoegdheden van de nationale rechter 145
8.3 Doorwerking van internationaal recht 148
8.4 Benchmarking en best practices 152
8.4.1 Justice Scoreboard 153
8.4.2 De CEPEJ 155
8.5 Slot 155

9 Multi-level toezichthouders 157
9.1 Algemeen 157
9.2 De ACM 158
9.3 De AFM 160
9.4 Banking Union: SSM en SRM 161
9.5 Bescherming persoonsgegevens 163
9.6 Telecommunicatie 167
9.7 Energie 167
9.8 Voedsel 168
9.9 Geneesmiddelen 169
9.10 Slot 169

10 Multi-level grondrechten 171
10.1 Inleiding 171
10.2 Grondwettelijke rechten en verdragsrechten 172
10.3 Het EU Handvest 174
10.4 Rechter en het multi-level speelveld 176
10.5 Slot 180

11 Multi-level domeinen van overheidszorg 183
11.1 Inleiding 183
11.2 Economisch beleid 185
11.3 Defensie 188
11.4 Belastingen 189
11.5 Handel 190
11.6 Slot 191

12 Implicaties voor de rechtenstudie en beroepsuitoefening (rechtsvergelijking, vaardigheden, talen, buitenlandse ervaring) 193

13 Constitutionele conclusies 197

Bijlage 1 Goedkeuringswet Verdrag van Lissabon (parlementair behandelvoorbehoud; artikel 3 en artikel 4) 209
Bijlage 2 Procedure regeling parlementair voorbehoud 211
Bijlage 3 Protocol on the Role of National Parliaments in the European Union 215
Bijlage 4 Protocol on the Application of the Principles of Subsidiarity and Proportionality 219
Bijlage 5 Informatieverstrekking over crisismaatregelen in de eurozone 223
Bijlage 6 Art. 13 Treaty on Stability, Coordination and Stability Governance in the Economic and Monetary Union 229
Bijlage 7 De JBZ-procedure 231

Trefwoordenregister 233