Hoofdstuk 1. – Het recht op gelijke behandeling en het verbod van discriminatie
Janneke Gerards
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Art. 14 EVRM en art. 1 Twaalfde Protocol EVRM
2.1.2 EVRM: betekenis van het verbod van onderscheid/discriminatieverbod
2.1.3 Wanneer is ongelijke behandeling volgens het EHRM verboden?
2.1.4 ‘Verdachte’ gronden van onderscheid
2.1.5 Bijzondere gevallen van discriminatie en ongelijke behandeling
2.2 Raad van Europa; overig
2.3 Europese Unie
2.3.1 Gelijkheidsbepalingen in het Europese recht
2.3.2 Het gesloten systeem van het Europese recht; direct en indirect onderscheid
2.3.3 Toetsing aan het Europese recht: criteria en werkwijze van het HvJ
3. Nederland
3.1 De Grondwet
3.2 Uitwerking in wetgeving: AWGB en andere wetten
3.2.1 De Algemene wet gelijke behandeling (AWGB)
3.2.2 Andere specifieke gelijkebehandelingswetten
3.2.3 Het College voor de Rechten van de Mens
3.2.4 Strafrechtelijke discriminatieverboden
4. Internationaal
4.1 IVBPR
4.1.1 Artikel 26 IVBPR
4.1.2 Artikel 2 en 3 IVBPR
4.2 Anti-rassendiscriminatieverdrag
4.3 Vrouwenverdrag
4.4 Overige verdragen
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 2. – Politieke rechten: kiesrecht en petitierecht
Hansko Broeksteeg
1. Inleiding
2. Europa: kiesrecht
2.1 EVRM
2.1.1 Algemeen
2.1.2 Wetgevende macht
2.1.3 Vereisten
2.1.4 Beperkingen
2.2 Raad van Europa; overig
2.3 Europese Unie
3. Nederland: kiesrecht
4. Internationaal: kiesrecht
5. Vergelijking en integratie
6. Petitierecht
6.1 Inleiding
6.2 Nederland
6.3 Europese Unie
7. Literatuur
Hoofdstuk 3. – Vrijheid van gedachte, geweten, godsdienst en levensovertuiging
Aernout Nieuwenhuis
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Inleiding
2.1.2 Reikwijdte
2.1.3 Samenloop
2.1.4 Gewetensbezwaren tegen militaire dienst
2.1.5 Beperkingsmogelijkheden
2.1.6 Appreciatiemarge en verhouding tussen kerk en staat
2.1.7 Positieve verplichtingen
2.2 Europese Unie
3. Nederland
3.1 Reikwijdte
3.1.1 Godsdienst of levensovertuiging
3.1.2 Belijden
3.2 Beperkingsmogelijkheden
3.2.1 Artikel 6 lid 1 Grondwet
3.2.2 Artikel 6 lid 2 Grondwet
3.3 Verhouding tussen kerk en staat
3.4 Horizontale werking en positieve verplichtingen
4. Internationaal
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 4. – Vrijheid van meningsuiting
Aernout Nieuwenhuis
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Inleiding
2.1.2 Reikwijdte
2.1.3 Samenloop
2.1.4 Beperkingsmogelijkheden
2.1.5 Appreciatiemarge
2.1.6 Positieve verplichtingen
2.2 EU
3. Nederland
3.1 Algemeen
3.2 Reikwijdte
3.2.1 Openbaren en verspreiden
3.2.2 Gedachten en gevoelens
3.2.3 Handelsreclame
3.2.4 Drukpers, radio en televisie en andere middelen
3.3 Beperkingsmogelijkheden
3.3.1 Clausulering
3.3.2 Beperking verspreidingsrecht
3.4 Horizontale werking
4. Internationaal
4.1 IVBPR
4.2 Andere VN-verdragen
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 5. – Vrijheid van vereniging, vergadering en betoging
Aernout Nieuwenhuis
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Algemeen
2.1.2 Reikwijdte recht op vrijheid van vergadering en betoging
2.1.3 Reikwijdte recht op vrijheid van vereniging
2.1.4 Samenloop
2.1.5 Beperkingsmogelijkheden
2.1.6 Appreciatiemarge
2.1.7 Positieve verplichtingen
2.2 Europese Unie
3. Nederland
3.1 Vrijheid van vereniging
3.1.1 Reikwijdte
3.1.2 Beperkingsmogelijkheden
3.2 Vrijheid van vergadering en betoging
3.2.1 Reikwijdte
3.2.2 Beperkingsmogelijkheden
4. Internationaal
4.1 Recht op vergadering
4.1.1 Reikwijdte
4.1.2 Beperkingsmogelijkheden
4.2 Vrijheid van vereniging
4.2.1 Reikwijdte
4.2.2 Beperkingsmogelijkheden
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 6. – Het recht op privéleven en aanverwante rechten
Karin de Vries
1. Inleiding
2. Europa
2.1 Artikel 8 EVRM
2.1.1 Privacy
2.1.2 Reputatie en portretrecht
2.1.3 Persoonlijke identiteit
2.1.4 Relaties met anderen en ‘the outside world’
2.1.5 Lichamelijke en geestelijke integriteit
2.1.6 Reproductieve rechten
2.1.7 Huisrecht
2.1.8 Correspondentie
2.2 Raad van Europa; overig
2.3 Europese Unie
2.3.1 Bepalingen inzake het recht op privéleven
2.3.2 De rechtspraak van het Europese Hof van Justitie
3. Nederland
3.1 Eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer
3.1.1 Rechtspraak
3.2 Verbod van binnentreden zonder toestemming
3.3 Brief-, telefoon- en telegraafgeheim
4. Internationaal
4.1 Artikel 17 IVBPR
4.1.1 Privacy
4.1.2 Persoonlijke identiteit
4.1.3 Banden met het land van verblijf
4.1.4 Lichamelijke en geestelijke integriteit
4.1.5 Reproductieve rechten
4.1.6 Respect voor de woning
4.1.7 Correspondentie
4.1.8 Eer en goede naam
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 7. – Het recht op bescherming van persoonsgegevens
Friederike van der Jagt
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Art. 8 EVRM
2.2 Raad van Europa; overig
2.2.1 Verdrag van Straatsburg
2.2.2 Verhouding EVRM en Verdrag van Straatsburg
2.2.3 Activiteiten Comité van Ministers
2.3 Europese Unie
2.3.1 Verdrag van Lissabon en EU-Grondrechtenhandvest
2.3.2 Algemene verordening gegevensbescherming
2.3.3 ePrivacyrichtlijn
2.3.4 Richtlijn gegevensbescherming opsporing en vervolging
2.3.5 Verordening 2018/1725
3. Nederland
3.1 De Grondwet
3.2 Uitvoeringswet AVG en andere wetten
3.2.1 Uitvoeringswet AVG
3.2.2 De Wet bescherming persoonsgegevens BES
3.2.3 Andere Nederlandse wetgeving inzake de verwerking van persoonsgegevens
4. Internationaal
4.1 IVBPR
4.1.1 Artikel 17 IVBPR
4.2 OESO Guidelines
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 8. – Het recht op familie- en gezinsleven en het recht om te huwen
Mariëlle Bruning
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Het recht op familie- en gezinsleven van art. 8 EVRM: algemeen
2.1.2 Rechten die voortvloeien uit het ‘family life’ van art. 8 EVRM
2.1.3 Het recht om te huwen en een gezin te stichten van art. 12 EVRM
2.2 Raad van Europa; overig
2.3 Europese Unie
3. Nederland
4. Internationaal
4.1 IVBPR
4.2 IVRK
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 9. – Het recht op vrijheid en het habeas corpus-beginsel
Jan Crijns
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Gevallen van rechtmatige vrijheidsberoving
2.1.2 Waarborgen in geval van vrijheidsberoving
2.2 Europese Unie
3. Nederland
4. Internationaal
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 10. – Procedurele rechten
Tom Barkhuysen & Michiel van Emmerik
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Algemeen
2.1.2 Toepassingsbereik artikel 6 EVRM
2.1.3 Overige relevante rechtsnormen uit art. 6 EVRM
2.1.4 Artikel 13 EVRM
2.2 Raad van Europa; overig
2.3 Europese Unie
3. Nederland
3.1 Algemeen
3.2 Artikel 17 Gw: ius de non evocando
3.3 Artikel 18 Gw: rechtsbijstand
3.4 Hoofdstuk 6 van de Grondwet: rechtspraak
4. Internationaal
5. Vergelijking en integratie
6. Nadere bijzondere eisen in strafzaken: verbod van terugwerkende kracht en lex mitior, ne bis in idem en het recht op hoger beroep
6.1 Verbod van terugwerkende kracht en lex mitior
6.2 Het ne bis in idem-beginsel
6.3 Het recht op hoger beroep in strafzaken
7. Literatuur
Hoofdstuk 11. – Het recht op leven en het doodstrafverbod
Janneke Gerards
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Art. 2 EVRM – het recht op leven: toepassingsbereik en inbreuken
2.1.2 Beperkingsmogelijkheden onder het EVRM
2.1.3 Positieve verplichtingen
2.2 Raad van Europa – CPT
2.3 Europese Unie
3. Nederland
4. Internationaal
4.1 Artikel 6 IVBPR – algemene uitgangspunten
4.2 Effectieve bescherming van het recht op leven
4.3 De doodstraf
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 12. – Verbod van foltering en recht op bescherming van de lichamelijke en geestelijke integriteit
Jan-Peter Loof
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Artikel 3 EVRM: algemene definitiekwesties
2.1.2 Bestraffing onder artikel 3 EVRM
2.1.3 Behandeling bij arrestatie en tijdens ondervraging of detentie
2.1.4 Gevangenisomstandigheden
2.1.5 Positieve verplichtingen: preventie, onderzoek en bestraffing
2.1.6 Uitzetting of uitlevering van vreemdelingen: non-refoulement
2.1.7 Niet-opschortbaar/absoluut karakter
2.2 Raad van Europa; overig
2.2.1 Europees Verdrag ter voorkoming van foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing (CPT)
2.2.2 Biogeneeskundeverdrag
2.3 Europese Unie
3. Nederland
3.1 Voorgeschiedenis
3.2 Artikel 11 Grondwet
3.3 Beperkingsmogelijkheden
3.4 Uitvoeringswetgeving en rechtspraktijk
3.4.1 Relevante wetgeving
3.4.2 Jurisprudentie
3.4.3 Horizontale werking
4. Internationaal
4.1 Artikelen 7 en 10 IVBPR
4.1.1 Doel, karakter, inhoud en reikwijdte
4.1.2 Bestraffing
4.1.3 Behandeling tijdens arrestatie, ondervraging en detentie
4.1.4 ‘Incommunicado’ detentie en gedwongen verdwijningen
4.1.5 Positieve verplichtingen/onderzoeksverplichtingen
4.1.6 Uitzetting, uitlevering, non-refoulement
4.2 VN-Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing
4.2.1 Definitie van foltering
4.2.2 Karakter van de verdragsverplichtingen
4.2.3 Uitzetting, uitlevering, non-refoulement
4.2.4 Universele rechtsmacht met betrekking tot foltering
4.2.5 Geen bewijsmateriaal verkregen door middel van foltering
4.2.6 Optioneel Protocol
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 13. – Verbod van slavernij en dwangarbeid en het recht van vrije arbeidskeuze
Barend Barentsen
1. Inleiding
2. Europa
2.1 Raad van Europa
2.1.1 EVRM
2.1.2 Slavernij en dienstbaarheid
2.1.3 Dwangarbeid en verplichte arbeid
2.1.4 Beperkingsmogelijkheden: algemeen
2.1.5 Plicht tot aanvaarding van passende arbeid
2.1.6 Positieve verplichtingen
2.1.7 Recht op arbeid?
2.2 Raad van Europa; overig
2.2.1 Europees Sociaal Handvest
2.2.2 Verdrag inzake bestrijding van mensenhandel
2.3 Europese Unie
3. Nederland
4. Internationaal
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 14. – Het recht op eigendom
Tom Barkhuysen & Michiel van Emmerik
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Algemeen
2.1.2 Autonome en ruime interpretatie eigendomsbegrip
2.1.3 Beperking
2.1.4 Extra waarborgen bij ontneming van eigendom
2.1.5 De margin of appreciation
2.1.6 Resumé
2.2 Raad van Europa; overig
2.3 Europese Unie
3. Nederland
3.1 Algemeen
3.2 Beschermingsbereik
3.3 Nadere uitwerking in bijzondere wetten
4. Internationaal
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 15. – Het recht op onderwijs
Janneke Gerards
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Artikel 2 Eerste Protocol
2.1.2 Recht op toegang tot het onderwijs
2.1.3 Eerbiediging van de godsdienstige en filosofische overtuiging van de ouders
2.2 Raad van Europa; overig
2.3 Europese Unie
2.3.1 EU-Grondrechtenhandvest
3. Nederland
3.1 Artikel 23 Grondwet – achtergrond en karakter
3.2 Openbaar en bijzonder onderwijs; verplichtingen voor openbare scholen
3.3 Vrijheid van oprichting, richting en inrichting
3.4 Beperkingen: toezicht, bekwaamheid en deugdelijkheid
3.5 Bekostiging
3.6 Leerplicht
4. Internationaal
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 16. – Bewegingsvrijheid en het recht het land te verlaten
Janneke Gerards
1. Inleiding
2. Europa
2.1 EVRM
2.1.1 Aard en reikwijdte van art. 2 Vierde Protocol
2.1.2 Toepassingsbereik recht op bewegingsvrijheid
2.1.3 Verplichting om zich op een bepaalde plaats te bevinden
2.1.4 Gebiedsverboden en verwijderingsbevelen
2.1.5 Het recht om vrijelijk verblijfplaats te kiezen en zich vrij te bewegen
2.1.6 Beperkingen voor specifieke gebieden
2.1.7 Het recht om het land te verlaten
2.1.8 Het recht op bewegingsvrijheid binnen het Koninkrijk
2.2 Europese Unie
2.2.1 Basisbepalingen
2.2.2 Reikwijdte van het vrij verkeer en verblijf
2.2.3 Materiële betekenis van het recht op vrij verkeer en verblijf
2.2.4 Beperkingen van het recht op vrij verkeer en verblijf; verboden om het land te verlaten
3. Nederland
4. Internationaal
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 17. – Recht op collectieve actie
Barend Barentsen
1. Inleiding
2. Europa
2.1 Raad van Europa
2.1.1 Inleiding
2.1.2 Europees Sociaal Handvest
2.1.3 Europees Comité voor Sociale Rechten
2.2 Europese Unie
3. Nederland
3.1 Algemeen
3.2 NS-arrest en art. 6 lid 4 ESH
3.3 Beperkingen aan het stakingsrecht
4. Internationaal
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 18. – Het recht op bijstand en sociale zekerheid
Barend Barentsen
1. Inleiding
2. Europa
2.1 Raad van Europa
2.1.1 Europees Sociaal Handvest
2.1.2 Europese Sociale Code
2.1.3 Europees Verdrag voor Sociale en Medische Bijstand
2.1.4 Europees Comité voor Sociale Rechten
2.1.5 Het EVRM en sociale zekerheid
2.2 Europese Unie
3. Nederland
3.1 Grondwettelijke bescherming
3.2 Non-discriminatie
4. Internationaal
4.1 ILO
4.2 IVESCR
4.3 IVRK
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 19. – Het recht op gezondheid
Janneke Gerards
1. Inleiding
2. Europa
2.1. Raad van Europa
2.1.1 EVRM
2.1.2 Europees Sociaal Handvest
2.2 Europese Unie
3. Nederland
4. Internationaal
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 20. – Het recht op milieubescherming
Janneke Gerards
1. Inleiding
2. Europa
2.1. Raad van Europa: EVRM en ESH
2.1.1 EVRM
2.1.2 Europees Sociaal Handvest
2.2 Verdrag van Århus
2.3 Europese Unie
3. Nederland
4. Internationaal
5. Vergelijking en integratie
6. Literatuur
Hoofdstuk 21. – Rechten van kwetsbare personen en groepen
Aart Hendriks
1. Inleiding
2. Rechten van vrouwen
2.1 Inleiding
2.2 Europa
2.3 Internationaal
2.4 Nederland
3. Rechten van kinderen
3.1 Europa
3.1.1 EVRM
3.1.2 Raad van Europa; overig
3.1.3 Europese Unie
3.2 Internationaal – het IVRK
3.3 Nederland
4. Rechten van personen met een handicap
4.1 Europa
4.1.1 Raad van Europa
4.1.2 Europese Unie
4.2 Internationaal
4.3 Nederland
5. Rechten van overige personen
5.1 Rechten van ouderen
5.2 Rechten van LHBTI’ers
5.3 Rechten van vluchtelingen en vreemdelingen
6. Rechten van groepen
6.1 Inleiding
6.2 Europa
6.2.1 Raad van Europa – EVRM
6.2.2 Raad van Europa – Kaderverdrag Minderheden
6.2.3 Europa – overige
6.2.4 Europese Unie
6.3 Internationaal – artikel 27 IVBPR
7. Literatuur
