De interne logistiek kan worden gezien als de slagader van veel bedrijven. Vrijwel ieder bedrijf heeft op een bepaalde manier te maken met de interne logistiek. Een niet goed functionerend logistiek systeem kan een aanzienlijk afbreukrisico veroorzaken bij de bedrijfsvoering. Daarnaast kan de keuze van de juiste logistieke systemen leiden tot aanzienlijke kostenbesparingen/rendementen en een slagvaardige bedrijfsvoering. Evenwel wordt dat nog steeds niet door iedereen onderkend. Ontwikkeling interne logistiek We kunnen de interne logistiek zien als de goederenstroombehandeling binnen de bedrijfsmuren. Als er sprake is van tot het bedrijf behorende filialen/winkels, kan het interne logistieke handelen worden verlegd tot dat punt. Binnen de interne logistiek kan een verdere opdeling worden gemaakt in de magazijnlogistiek en de productielogistiek. We kunnen hierbij echter constateren dat in de productielogistiek steeds meer gebruik wordt gemaakt van magazijntechnieken, waardoor de magazijnlogistiek een belangrijk aandeel is gaan opeisen. Eerste fase In de vroegere jaren werd het magazijn stiefkinderlijk behandeld, dat wil zeggen, er was weinig aandacht voor het functioneren van de magazijnsector. Dit nam zelfs vormen aan waarbij personeelsleden die op andere plaatsen niet voldeden, in het magazijn werden geplaatst. Dat was een situatie die we kunnen kwalificeren als de eerste fase van de magazijn- en distributielogistiek. Relatief gezien was de magazijnfunctie ook in de vroegere jaren een belangrijke kostenpost, hetgeen nog extra werd versterkt door genoemde veronachtzaming. Dit negatieve verloop heeft echter wel de aanzet gegeven tot een andere aanpak. Er ontstond namelijk het besef dat de kosten van de magazijnfunctie onevenredig hoge vormen gingen aannemen. Dit was het moment dat er een andere denkwijze ging ontstaan over de magazijnfunctie als kostenpost en de plaats in de logistieke keten. Dit had gevolgen voor de verdere ontwikkeling van de magazijnfunctie en de interne logistiek. Vanaf dat moment was te constateren dat er betere hulpmiddelen werden aangeboden en toegepast in diverse magazijnen en de hierop betrekking hebbende interne logistiek. Hierbij was reeds een bepaalde vorm van bedrijfseconomisch denken te bespeuren waarbij bijvoorbeeld werd gekeken naar de hoogte van de gebouwkosten die een bepaald opslagsysteem veroorzaakte. Ook werd bezien welke invloed er was op de eveneens belangrijke arbeidskosten. Tweede fase Steeds betere technische systemen voor bijvoorbeeld opslagmethodieken, hulpwerktuigen, orderverzamelsector werden aangeboden. Hierdoor kon er, afhankelijk van de juiste afwegingen, een optimaal en efficiënt systeem worden gekozen. Dit is zo ongeveer de ontwikkeling die heeft plaatsgevonden binnen de tweede fase, van de interne logistieke vooruitgang. We dienen hierbij onmiddellijk op te merken dat veel bedrijven deze fase nog niet hebben doorlopen. Veel bedrijven zijn niet in staat gebleken zich het belang van een goede logistieke ontwikkeling eigen te maken. Om die reden dienen we hierbij op te merken dat de weergegeven ontwikkeling geen ontwikkeling is over de 'volle breedte', maar een tendens die we vooral zien bij een reeks van bedrijven die wel het belang van een optimale interne logistiek inzien. Tevens is er een belangrijke aandacht te bespeuren bij de hogescholen, universiteiten en andere opleidingsinstituten voor dit vakgebied, hetgeen zijn invloed zal hebben op de ontwikkeling in het bedrijfsleven. Derde fase Waartoe heeft laatstgenoemde ontwikkeling geleid? Dit heeft geleid tot magazijnen, distributiecentra en een vorm van interne logistiek waarbij sprake is van redelijk geavanceerde tot zeer geavanceerde technische systemen, die een efficiënte goederenbehandeling mogelijk maken. Hiermee zijn we dan aangekomen in de derde ontwikkelingsfase binnen de interne logistiek, waarbij we dan een zekere tussenbalans dienen te maken. Hierbij kunnen we constateren dat er, door deze ontwikkeling, sprake is van meer kapitaalintensieve magazijnen en vormen van interne logistiek. Hierdoor ontstaan er vervolgens bepaalde afbreukrisico's. Wanneer een elektro-pallettruck gedurende een aantal uren niet wordt gebruikt, dan is dat een verlies aan vaste kosten, die relatief laag zijn. Anders is dat wanneer een geavanceerde hoogstapeltruck of een dure transportinstallatie gedurende een aantal uren niet gebruikt wordt. Zo kunnen we hierbij een streven zien en verder verwachten, waarbij enerzijds zal worden getracht om de stilstanduren te voorkomen en anderzijds een nog beter gebruik te maken van de kapitaalgoederen (hulpwerktuigen/installaties). Dit zal dan mogelijk gemaakt dienen te worden door betere werkmethodes. Hierbij kunnen we een belangrijke verdere ontwikkeling verwachten van de middelen die deze vormen van werkmethodes mogelijk maken. Dit zal tot een grotere toepassing leiden van het Warehouse Management Systeem (informatie systeem) en de daarbij benodigde aansturing tot op de werkplek, namelijk de Radio Frequency-systemen (mobiele computing). Andere, direct aan de warehouse management systemen gekoppelde, aspecten zullen betrekking hebben op de planning van de activiteiten en de kostprijsberekening. Door het verder ontstaan van een niet homogene kostenstructuur (verschillende kosten per bewerking) is het van belang te onderkennen waar de kosten gemaakt worden en deze te bewaken (voor-/nacalculatie). Dit wordt mede gevoed door het ontstaan van bijvoorbeeld de meer kapitaalintensieve magazijnen. Ontwikkelingen of te verwachten ontwikkelingen binnen een bepaald vakgebied worden vaak in werking gesteld door maatregelen elders. Intussen hebben we binnen de bedrijfsvoering te maken met een vorm van wetgeving die de verplichting regelt van de mate van loondoorbetaling bij ziekte. Verzekeren is natuurlijk mogelijk, maar de mate waarin gebruik wordt gemaakt van de uitkering bij ziekte zal bepalend zijn voor de premie die betaald dient te worden. Met andere woorden, men krijgt de rekening gepresenteerd voor een hoog ziekteverzuim dat in veel gevallen het gevolg is van minder goede arbeidsomstandigheden. De magazijnsector en de directe interne logistieke omgeving kan in dit verband worden gezien als een gebied waar, fysiek gezien, een reeks van klachten kunnen ontstaan. Hierbij kan vooral worden gewezen op de lage rugpijn. We mogen dan ook verwachten dat er in de aankomende jaren een ontwikkeling zal plaatsvinden naar betere ergonomische omstandigheden binnen de interne logistiek. De eerste voortekenen worden hierbij al duidelijk gemaakt. In diverse onderzoeken is hierbij vastgesteld dat, indien men de systeemtoepassing vanuit de ergonomische invalshoek benadert, dit niet tot minder efficiënte systeemtoepassingen zal leiden. Het tegendeel bleek in veel situaties het geval. Er gaat zelfs een positieve werking uit van de betere ergonomische benadering op de totale systeemefficiency. Op basis van het voorgaande mogen we zeker een verdere ontwikkeling van de ergonomie verwachten binnen de interne logistiek. De stelregel dat er door fysieke automatisering 'goede ergonomische' omstandigheden worden verkregen, is in principe wel waar maar nogal rigoureus. Hierbij wordt dan in eerste instantie voorbij gegaan aan het optimaliseringprincipe. De fysieke automatisering en de mogelijkheid tot verder ontwikkeling zal in het algemeen tot stand dienen te worden gebracht op basis van de bedrijfseconomische haalbaarheid. Toepassingscriteria systeemalternatieven Binnen de magazijnen en distributiecentra zijn een reeks van sectoren of deelgebieden te onderkennen. Iedere sector kent zijn eigen specifieke systeemtechnieken. Hiertoe zijn een reeks van methodieken ontwikkeld, welke in een voorkomende situatie voor een passende oplossing kan zorgdragen. Opslagsector: In de opslagsector zal er in principe aandacht zijn voor de opslag- en behandeling van de veelal gepalletiseerde goederen. Om een voorselectie van de in aanmerking komende opslagsystemen te kunnen maken is het van belang om hierbij de navolgende toepassingscriteria te hanteren, namelijk: - handlingsfrequenties - voorraad/opslagstructuur - aan- en afleverhoeveelheden - vormgeving en afmeting artikelen Nadat er door middel van voorgaande criteria inzicht is verkregen in de goederenstroom, kan worden bepaald welke opslagmethodiek(stellingpatroon) en magazijntrucks voor een bepaalde situatie in aanmerking komen. Hierbij zal een afweging met betrekking tot de kostenaspecten van belang zijn. De kostenaspecten voor een opslagsysteem kunnen hierbij zijn: - gebouwkosten - kosten opslagmethodiek - kosten magazijntrucks - arbeidskosten Indien namelijk blijkt dat de voorraadstructuur en het opslagvolume zodanig zijn dat een compacte opslagwijze in aanmerking komt, bijvoorbeeld de doorrolstelling, dan zal daardoor sprake zijn van lagere gebouwkosten. Ook zal hierdoor een veel compactere lay-out ontstaan, hetgeen een gunstige uitwerking heeft op de trajectafstanden en daardoor op de van toepassing zijnde arbeidskosten. Bij hoge handlingsfrequenties zullen de arbeidskosten een relatief gunstigere uitwerking krijgen. En daardoor worden de (hoge) kosten van de opslagmethodiek eveneens in een optimale verhouding gebracht, dit zoals reeds met de gebouwkosten had plaatsgevonden. Deze filosofie ligt ten grondslag aan het bepalen van bepaalde opslagmethodieken, dit veelal in combinatie met de magazijntrucks. Hierdoor ontstaat het reeds genoemde opslagsysteem. Evenzo kunnen de magazijntrucks de bepalende factor worden bij de samenstelling van een opslagsysteem. Hierbij zijn dan vooral een drietal aspecten aan de orde, namelijk: - de hefhoogte - de bewegingssnelheid - de gangpadbreedte Bij de magazijntrucks kunnen we variaties aantreffen in de hefhoogte van 450 - 3000 cm. Tevens zijn er onderlinge verschillen in de snelheid van de bewegingen vast te stellen van 30-50%. Ook zijn er belangrijke verschillen te constateren in de benodigde gangpadbreedtes van de magazijntrucks. Hierbij zijn variaties vast te stellen van 120 tot 320 cm. Het mag dus duidelijk zijn dat er met betrekking tot de opslagsystemen een reeks van systeemalternatieven kunnen worden samengesteld, dit afhankelijk van de vastgestelde situatie. Orderverzamelsector: De orderverzameling wordt veelal gekenmerkt als 'de productie van het magazijn en distributiecentrum'. Dit heeft enerzijds te maken met de intensiteit van de factor arbeid en anderzijds met de complexheid van de factor arbeid. En dit wordt weer tot uitdrukking gebracht in de daarbij behorende arbeidskosten. Om die reden zal de keuze voor het juiste orderverzamelsysteem en het bereiken van goede werkomstandigheden een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de efficiencyverbetering van de interne logistiek. De keuze van een orderverzamelsysteem kan niet worden gezien als een afzonderlijke aangelegenheid. Er zal namelijk altijd sprake zijn van een functioneel verband tussen het opslagsysteem en het orderverzamelsysteem. Indien er bijvoorbeeld wordt gekozen voor een opslagsysteem dat is samengesteld uit de opslagmethodiek palletstelling en de magazijntruck reachtruck (schuifmasttruck), dan zal de hierbij benodigde breedte van het gangpad en het plaatsen van een enkele stellingrij aan weerszijden in belangrijke mate bepalend zijn voor de keuze van de orderverzamelsystemen. Invloed van het opslagsysteem De invloed van het opslagsysteem op de orderverzamelwijze dient te worden vastgesteld. Evenzo kan de aanvankelijke selectie van een orderverzamelsysteem in zekere mate bepalend zijn voor de keuze van het opslagsysteem. Er kan dan de noodzaak ontstaan tot optimalisering van het opslag- en orderverzamelsysteem. Dat wil zeggen, dat de totale operationele kosten van een opslagsysteem en een orderverzamelsysteem bepalend zijn voor de uiteindelijke keuze in relatie tot andere gecombineerde alternatieven van opslag- en orderverzamelsystemen. Hierbij kan het zo zijn dat de keuze van een qua kosten iets minder gunstig opslagsysteem, een zodanig gunstige invloed heeft op de orderverzamelwijze, dat die combinatiekeuze gewenst is. De voorkomende of samen te stellen orderverzamelsystemen kunnen we in principe in een drietal categorieën, namelijk: - de eendimensionale orderverzamelsystemen (verzameling vanuit de vloerpositie) - de tweedimensionale orderverzamelsystemen (verzameling heffende verzameltruck) - de dynamische orderverzamelsystemen (goederen naar de man) De eerst genoemde eendimensionale en tweedimensionale verzamelsystemen kunnen worden gezien als statische orderverzamelsystemen, dat wil zeggen dat de orderverzamelaar naar de te verzamelen goederen toegaat. Binnen de aangegeven systeemcategorieën zijn een reeks van systeemuitvoeringen toe te passen, welke een belangrijke bijdrage kunnen hebben op efficiencyverhoging. Hierbij is het vermeldenswaard, dat de fysieke automatisering bij de dynamische orderverzamelsystemen, een gunstige ontwikkeling laat zien; dit met terugverdientijden van 2 ½ - 3 ½ jaar. De ergonomie is zeker bij de toepassing van de orderverzamelsystemen van groot belang en kan zelfs worden gezien als een bedrijfseconomische factor. Werkhoudingen en te verzamelen gewichten laten vaak grote verschillen zien bij de lichamelijke inspanningen en de daarbij benodigde rusttoeslagen. Het vakgebied van de interne logistiek is nog belangrijk meer omvattend dan tot dusver is weergegeven. Het is een vakgebied met veel disciplines maar met de mogelijkheid van een efficiënte bedrijfsvoering; dit bij de juiste aanpak.
Over Gerben Esmeijer
Gerben W. Esmeijer is dé deskundige van de interne logistiek. Sinds 1983 leidt hij het onafhankelijke Logistiek-adviesbureau Esmeijer bv dat zich bezighoudt met magazijn- en productielogistiek. Ook is hij auteur, veelgevraagd spreker en docent op het gebied van de interne logistiek.
