In de hal had ik het bord al zien staan: ‘Gekozen tot meest vitale organisatie van Nederland’. Ik was te gast bij Perspectief in Harderwijk voor de coaching van een aantal van haar leidinggevenden. Toen niet veel later de vraag kwam om samen met directeur Wim Wijnholds een boek te schrijven over het groeien naar een vitale organisatie, was ik in de veronderstelling dat dit boek vooral zou gaan over fysieke fitheid. Over het belang van gezamenlijke sportieve activiteiten. Over een bedrijfskantine met gezond voedsel. Over het zorg dragen voor een evenwichtige werk-privéverhouding. Gaandeweg het schrijfproces en de vele gesprekken die Wim en ik voerden, bleek bovenstaande natuurlijk belangrijk, maar komen ze pas vanaf het zevende hoofdstuk aan bod. Voor een vitale organisatie is namelijk allereerst gezond leiderschap nodig. Dus gingen onze gesprekken – en de eerste zes hoofdstukken van ons boek – over de praktische uitwerking van dienend leiderschap.
Verhaalvorm
Omdat ik geloof in de kracht van storytelling, hebben wij Op weg naar een vitale organisatie net als mijn andere boeken geschreven in verhaalvorm. Het fictieve personage Sonja wordt door het overlijden van haar vader eerder dan verwacht de directeur van haar bedrijf. Ze komt in aanraking met Wessel, die - met veel vallen en opstaan - jarenlang heeft gebouwd aan een vitale organisatie. Een proces dat, zo blijkt al snel, nooit is afgerond en voortdurend om leiderschap vraagt. In hun eerste ontmoeting legt Wessel uit wat hij onder een gezonde organisatie verstaat: ‘Ik zou een gezonde organisatie willen omschrijven als een organisatie waarin een eenduidige missie, structuur en cultuur zorgt dat de organisatie floreert. Gezonde organisaties zijn financieel gezonde, wendbare organisaties. Dit betekent dat er flexibel wordt ingespeeld op veranderende klantwensen en (economische) ontwikkelingen. Een gezonde organisatie streeft er altijd naar om de ‘beste’ werkgever te zijn. Zo zorgen gezonde organisaties voor vitale medewerkers. Die zowel fysiek als mentaal lekker in hun vel zitten. En vitale medewerkers zorgen voor een hoge bevlogenheid en hoge productiviteit. Met als resultaat: tevreden klanten.’
Vitale organisatie
Wessel daagt Sonja uit om de weg naar een vitale organisatie aan te gaan. Hetgeen allereerst commitment van haarzelf vraagt. ‘De gezondheid en vitaliteit van een bedrijf hangt, zoals gezegd, af van het leiderschap. Wanneer de bestuurder niet weet wat zijn of haar drijfveren zijn, geen visie heeft, niet heeft nagedacht over de waarden van het bedrijf en niet het goede voorbeeld geeft, is de kans erg klein dat het bedrijf vitaal en gezond wordt.’
En dus neemt Sonja een sprong in het diepe door samen met haar leiderschapsteam – dat in eerste instantie in de weerstand schiet – na te denken over de visie en de waarden van haar bedrijf. Hierin ontdekt Sonja dat het belangrijk is haar eigen verhaal te ontdekken en over te kunnen brengen. ‘Niemand heeft namelijk behoefte aan trucjes’, verklaart Wessel. ‘Waar behoefte aan is, is echtheid. Trucjes wuif je gemakkelijk weg. Authenticiteit niet.’
Oprechte interesse
Sonja en Wessel gaan ook in op het belang van oprechte interesse van de leidinggevende in zijn of haar medewerkers. ‘Mensen geven niet om wat jij weet, maar willen weten dat je om hen geeft.’ Dus is naast storytelling, storylistening cruciaal. Waarbij de leidinggevenden niet in de valkuil moeten trappen om problemen van medewerkers zelf voor hen op te willen lossen. Zo is er een verschil tussen empathie en compassie tonen. In een gesprek over een aan drank en gokken verslaafde medewerker van Sonja, deelt Wessel zijn eigen worsteling in het ontdekken van waar de grens van de verantwoordelijkheid van de leidinggevende ligt. ‘Jij, Sonja, bent niet verantwoordelijk voor het feit dat hij zijn rotgevoel over een kapotgeslagen huwelijk nu probeert weg te drinken of te gokken. Waar jij wel verantwoordelijk voor bent, is dat zijn destructieve gedrag niet ten koste gaat van zijn teamleden en jouw organisatie en je kunt compassie tonen door een deur te openen naar hulp. Bijvoorbeeld door hem te koppelen aan een coach, zodat zijn gedrag ook niet meer ten koste gaat van hemzelf.’
‘Maar’, zo gaat Wessel verder, ‘ik geef toe dat dit voor mij ook elke keer weer een worsteling is. Niet dat ik elke week te maken heb met verslaafden onder onze medewerkers, maar zoals ze wel zeggen: ‘Ieder huisje heeft zijn kruisje’. Genoeg zorgen en leed dus. Mijn vraag is elke keer weer: hoe ver moet ik gaan? Waar houdt mijn verantwoordelijkheid op? Ik zou willen dat ik je een duidelijke grens kan aangeven, maar in de praktijk blijft het zoeken.’
Zoeken naar de juiste beslissingen
Verwacht in Op weg naar een vitale organisatie geen toverformules voor een gezonde organisatie. Of zoals Wessel het zegt: ‘Sorry, Sonja. Ik weet dat er tal van boeken en blogs zijn geschreven zijn met titels als ‘10 stappen naar succes’, ‘3 voorwaarden voor effectief leiderschap’ of ‘Hoe je in een handomdraai gelukkige medewerkers krijgt’, maar van mij ga je die tips niet krijgen. Simpelweg, omdat ik die toverformule niet ken. En ik denk dat dit komt omdat die formule niet bestaat. Leiderschap blijft een continue ontdekkingstocht. Een queeste. Het enige dat ik kan doen, is met jou delen wat ik zelf geleerd heb over het bouwen aan een vitale organisatie. En ook al hebben we een award gewonnen voor de meest vitale organisatie van het land, wil dat niet zeggen dat ik niet nog steeds dagelijks bezig ben met de vraag hoe ik er het beste voor mijn medewerkers en klanten kan zijn. Al de vragen die jij mij stelt, zetten mij weer aan het denken. Dat ik je mentor mag zijn, wil niet zeggen dat ik alle wijsheid in pacht heb. Het blijft zoeken naar de juiste beslissingen. Elke dag opnieuw.’
In Op weg naar een vitale organisatie willen we de lezer meenemen in deze queeste. Waarbij we ervan overtuigd zijn dat we ondanks het ontbreken van een toverformule, wel inzichten meegeven om de eerste belangrijke stappen te kunnen zetten op weg naar een vitale organisatie.
Over Henk Jan Kamsteeg
Henk Jan Kamsteeg is eigenaar van het trainingsbureau Proistamenos. Hij geeft trainingen en keynotes op het gebied van o.a. dienend leiderschap, inclusief leiderschap en storytelling. Daarnaast is hij auteur van diverse boeken zoals Dienend leiderschap, De kracht van het compliment en Spreken met passie; de kracht van storytelling, Inclusief leiderschap en Op weg naar een vitale organisatie