‘Leiderschap is wat anderen je geven’

Wat maakt iemand een leider?
Het gaat om legitimiteit; leiderschap is wat anderen je geven. Je moet het verdienen, leiderschap is niet per se af te meten aan het aantal strepen op de schouders. Zelfs een ondergeschikte kan leidinggeven aan zichzelf en mensen hogerop in de organisatie door draagvlak te creëren. Naast beslissingen durven nemen, empathie en charisma is goed communiceren belangrijk.

Waar heeft u dat weleens mis zien gaan?
Ik werkte ooit op een schip waar sprake was van botsende karakters. De commandant was heel autoritair. Hij was niet flexibel en brandde mensen af als zij fouten maakten. Onder hem zat een Hoofd Operationele Dienst die niet het lef had om hier tegenin te gaan. Ik kwam daaronder en wist geen draagvlak te creëren voor mijn manier van werken en daar ging ik de mist in. Dat was geen fijne tijd.

Maar bij de krijgsmacht is hiërarchie belangrijk, orders moeten worden opgevolgd.
Tijdens een operatie wel. Maar ik denk dat een leider niet altijd dezelfde stijl moet hanteren. Bij een training gaat het er juist om het beste uit mensen naar boven te halen. Dan zijn sociale en sturende eigenschappen beter, zo creëert een leider draagvlak.

Wie is volgens u een voorbeeld van goed leiderschap?
Onze huidige C-ZSK luitenant-generaal der mariniers Rob Verkerk gaf mij recent een goed voorbeeld. Ik zat in een denktank over de toekomst van de Marine. Ik weet nog dat de generaal erbij kwam zitten en zei: ‘Onthoud goed, dit gaat niet om mij. Ik ben slechts een voorbijganger, het gaat om de organisatie.’ Zoiets raakt mij. Hij wordt de hoogste baas van zo’n 10.000 mensen, maar maakt zichzelf klein. Ik denk dat er niet veel leiders zijn die dat doen.

Is leiderschap iets wat iemand kan leren?
In mijn boek schets ik een model waarmee mensen zelf kunnen zien hoe ze kunnen sturen op leiderschap. Het gaat om 6 ‘knoppen’ (of Kritieke Leiderschapseigenschappen’ zoals Hekker ze noemt; achtereenvolgens zijn dat: sociale eigenschappen, waargenomen eigenschappen, handelingseigenschappen, diplomatieke eigenschappen, mentale eigenschappen, en tot slot sturende eigenschappen – red.) waar iemand aan kan draaien. Net als een dj. De ene dag draait hij een plaatje en is de sfeer perfect. Maar de andere dag komt die muziek niet aan omdat mensen zich anders voelen of de ruimte een andere akoestiek heeft. Dit geldt ook voor een leider, die moet zich steeds aanpassen aan de omgeving, de situatie en mensen met wie hij werkt.

Wat maakt uw pennenvrucht anders dan al die andere boeken over leiderschap?
Het is geen wetenschappelijk boek, daarvan zijn er genoeg. Ik ga uit van de praktijk en gooi alle ideeën over leiderschap in de mix. Nu is bijvoorbeeld dienend leiderschap helemaal in de mode. Maar andere boeken reppen dan meteen niet meer over de filosofie uit de jaren ‘50 en ’60, toen was er juist veel aandacht voor de skills en traits van leiders. Waarom zoiets belangrijks loslaten? Ik gebruik die informatie wel in mijn boek.

Tot slot, welke kansen liggen er om het leiderschap bij de Marine te verbeteren?
Dit impliceert dat er één type leider is, maar die is er niet. Een leider moet zijn beperkingen kennen en luisteren naar zijn mensen. Maar diezelfde persoon moet ook het lef hebben om knopen door te hakken. Ook al brengt dat risico’s met zich mee .Een leider moet feilloos kunnen aanvoelen op welke eigenschappen de nadruk moet worden gelegd. Deze flexibiliteit in zowel operationele als bestuurlijke omgeving is noodzakelijk om erkenning als leider te krijgen.