Veel Nederlanders maken zich zorgen over hun oudedagvoorziening. Toch blijkt dat de meeste mensen eigenlijk niet goed weten hoe hun pensioen geregeld is. Voor deze groep schreven Sijbren Kuiper en Natascha van der Zwan Nederland pensioenland. Wat je wilt weten over pensioen (Amsterdam University Press, 2016). In hun boek maken zij de lezer op toegankelijke wijze wegwijs door het doolhof van het Nederlandse pensioenstelsel. Speciaal voor managementboek.nl leggen zij uit wat de grootste misvattingen zijn over pensioen.
1: Er is straks geen geld meer voor mijn pensioen
Veel pensioenfondsen verkeren momenteel financieel in zwaar weer. Toch zal het zo’n vaart niet lopen: in 2015 hadden pensioenfondsen en verzekeraars een gezamenlijk vermogen van €1,7 biljoen! Wanneer we dit pensioenkapitaal uitdrukken als percentage van het bruto binnenlands product, dan is Nederland zelfs koploper van de wereld. Of een individueel fonds goed presteert, is een andere zaak. De dekkingsgraad is een goede indicator om aan te geven of een pensioenfonds aan zijn verplichtingen kan voldoen. Ook telt mee of het pensioenfonds de pensioenen aanpast aan loon- en prijsontwikkelingen (indexatie): daardoor blijft het pensioen ook in de toekomst waardevast. Kijk ook naar de kosten die het pensioenfonds maakt voor het uitvoeren van de pensioenregeling. Bij hoge uitvoeringskosten blijft immers minder geld over voor het uitkeren van pensioen.
2: Ik heb niets te vertellen over mijn pensioen
Verreweg de meeste werknemers in Nederland nemen verplicht deel aan een arbeidsvoorwaardelijke pensioenregeling. Daarom denken veel mensen dat zij niets te vertellen hebben over hun pensioen, vooral wanneer belangrijke besluiten - zoals het korten van de pensioenen - buiten hun medeweten om genomen worden. Toch is dat niet helemaal waar. Zo kennen pensioenfondsen in Nederland diverse mogelijkheden voor medezeggenschap. Deelnemers van het fonds zijn niet alleen vertegenwoordigd in het bestuur van een pensioenfonds, maar ook in het verantwoordingsorgaan of in het belanghebbendenorgaan. Sinds 2014 is het mogelijk om de vertegenwoordigers in het verantwoordingsorgaan direct te verkiezen, een taak die voorheen voorbehouden was aan vakbonden en ouderenorganisaties. Ook de zeggenschap van de ondernemingsraad over de arbeidsvoorwaarde pensioen is recentelijk uitgebreid. Wel maken nog weinig deelnemers gebruik van deze vormen van (mede-)zeggenschap: zo was bij het ABP de opkomst bij de laatste verkiezing voor het verantwoordingsorgaan zeer laag.
3: Ik hoef zelf niets voor mijn pensioen te regelen
Werkgevers en vakbonden maken afspraken over de pensioenregeling, die wordt uitgevoerd door een pensioenfonds of een verzekeraar. Maar een individuele deelnemer kan eveneens keuzes maken over de eigen pensioenregeling. Denk aan het uitruilen van pensioensoorten (bijvoorbeeld, ouderdomspensioen en partnerpensioen) en het vervroegen of juist het uitstellen van de pensioendatum. Maar ook een deeltijdpensioen, variabele uitkeringen en – bij beschikbare premieovereenkomsten – beleggingsvrijheid behoren tot de mogelijkheden. Zo kunnen deelnemers de pensioenregeling aanpassen aan de persoonlijke situatie. Een andere belangrijke keuze is het al dan niet gebruik maken van waardeoverdracht, wanneer men na het wisselen van baan aan een andere pensioenregeling gaat deelnemen. In de praktijk wordt nog maar weinig gebruik gemaakt van deze opties. Toch willen sommige politieke partijen de keuzemogelijkheden verder verruimen, bijvoorbeeld door deelnemers zelf hun pensioenuitvoerder te laten kiezen. Of dergelijke voorstellen ook doorgang zullen vinden, hangt af van de Tweede Kamerverkiezingen op 12 maart 2017.
4: Pensioen is voor oude mensen
Dat is zeker niet het geval. Juist op jonge leeftijd is sparen voor pensioen zinvol, omdat pensioenpremies dan nog vele jaren kunnen renderen en daardoor op termijn meer opleveren. Op dit moment hanteren pensioenfondsen nog een doorsneepremie, waarbij de premie gelijk is voor zowel jongere als oudere deelnemers. In juli 2015 heeft het kabinet Rutte-II zich uitgesproken tegen de doorsneepremie: deze zou actuarieel niet fair zijn, het draagvlak van het stelsel aantasten, en op gespannen voet met de veranderende arbeidsmarkt staan. Het huidige kabinet streeft ernaar de doorsneesystematiek vanaf 2020 af te bouwen en helemaal geen herverdeling tussen leeftijdsgroepen te laten plaatsvinden. De voorkeur gaat uit naar een systematiek waarbij voor ieder de premie gelijk blijft, maar waarbij een pensioenaanspraak wordt opgebouwd die afneemt met de leeftijd (degressieve opbouw). Ook voor jongeren dus een goede reden om op de hoogte te zijn van nieuwe ontwikkelingen binnen het pensioenstelsel.
5: Pensioen is een saai onderwerp
Het is maar wat je saai vindt. Pensioen is een sociale voorziening, waar iedereen gebruik van hoopt te maken. Pensioen is ook een vermogen van €1,7 biljoen, waarover diverse partijen (werkgevers, werknemers en gepensioneerden, maar ook de overheid) invloed willen uitoefenen. En pensioen is internationaal: niet alleen binnen Nederland, maar ook binnen de Europese Unie worden belangrijke afspraken gemaakt over pensioen. Zo is de gelijkstelling van man en vrouw binnen pensioenregelingen grotendeels te danken aan Europese regelgeving. Kortom, pensioen is een complex onderwerp, maar zeker de moeite waard om meer over te weten te komen.
Sijbren Kuiper is advocaat en specialist op het gebied van pensioenrecht bij Van Doorne te Amsterdam. Natascha van der Zwan is universitair docent bestuurskunde aan de Universiteit Leiden en doet onderzoek naar pensioenstelsels. Ze zijn de auteurs van Nederland pensioenland.