Vier dagen na het afstuderen verhuisde ik, per trein en niet meer dan één koffer en één grote rugzak bij me, uit Oostenrijk naar Nederland. Negen maanden lang zou ik in het apenpark Apenheul op projectbasis met bezoekerseducatie aan de slag gaan - geworden zijn het inmiddels bijna twee decennia, eerst tussen de apen van Apenheul en daarna bij Koninklijke Burgers' Zoo. Een biologe lijkt wel geknipt voor het werk in een dierenpark... maar waarop me school en universiteit niet hadden voorbereid, was het alledaagse bedrijfsleven. Daar studeer je jarenlang diergedrag, om er dan achter te komen dat het begrijpen van mensengedrag je misschien nog veel beter verder helpt bij het verwezenlijken van je carrièreambities!
Terug naar de basis
Stukje voor stukje werd me duidelijk dat de evolutionaire stelregels die op gorilla's, leeuwen en elanden van toepassing zijn, dat ook op mensen zijn. Kosten-batenanalyses, nauwgezette tijdslimieten om een doel te behalen, groepsgenoten motiveren dan wel manipuleren, diverse types van leiderschap, de kaders van goed samenwerken... het zijn thema's die niet alleen in het draaiende houden van een succesvol bedrijf naar voren komen. Nee, deze onderwerpen kwamen, soms met wat andere benamingen, al langs bij de gedragsanalyses van dieren tijdens de hoorcolleges. Gedurende miljoenen jaren heeft het proces van evolutie ervoor gezorgd dat de best aangepaste, meest doeltreffend handelende dieren overleefden en het grootste succes hadden. Zonder zich ervan bewust te zijn, handelen luiaard tot renkoekoek in regenwoud of woestijn geheel volgens de ecologische rekenmodellen. Deze modellen en theoretische concepten kunnen dus gedrag verklaren en voorspellen. Mensen hebben dan wel iets meer mogelijkheid tot diepgravende reflectie op hun eigen gedrag dan onze dierlijke neven; ook zij proberen succesvol te zijn. Soms volgen ze daarbij de ratio, soms vertrouwen ze meer op hun buikgevoel. Hoe meer ik om me heen keek, hoe vaker me de parallellen opvielen. En ik merkte op dat het toepassen van ‘dierlijke leefconcepten' me hielp om het gedrag van mijn leidinggevenden, mijn collega's en mezelf te begrijpen.
Waarheid met een knipoog
Onze sociale omgeving op de werkvloer kan heel verschillend uitzien, van zzp'er tot international met tientallen afdelingen en duizenden collega's. Ook in het dierenrijk is de variatie in sociale systemen enorm groot. De vergelijking ligt dus voor de hand, bijvoorbeeld wat de organisatiegraad van een bedrijf betreft. Waarom kunnen stokstaartjes op een informele en persoonlijke manier samenwerken, terwijl bij bladsnijdermieren alles veel strakker geregisseerd is? En als jij leidinggevende bent in een groot concern dat qua structuur wat weg heeft van zo'n kolonie bladsnijdermieren - hoe zorg jij er dan voor dat je medewerkers elke dag tot hun uiterste gaan om te presteren, als jij als menselijke leidinggevende niet het middeltje van hormonale beïnvloeding kunt uitoefenen dat de mierenkoningin wel toepast? Bovendien, of je nou leidinggevende bent of er juist eentje hebt - een analytische blik op welke type apenbaas er onder de kleren schuilt, kan geen kwaad. Immers dealen ook de ondergeschikte apen op passende manier met hun leidinggevenden, en daar kunnen we zeker iets van afkijken qua aanpak!
‘Levenskunde'
Biologie heet niet voor niets letterlijk ‘ levenskunde'. De natuur kan ons op velerlei manieren inspireren. Toch blijft voor mij altijd de wetenschappelijke correctheid het winnen van de grappige anekdote, die smeuïg en gemakkelijk in je straatje past. Soms druisen lessen uit het dierenrijk dan ook tegen hetgeen in wat werkcoaches momenteel aanraden. Een voorbeeld? Het advies van coaches om in de ochtend eerst met de lastige, tijdrovende en ingewikkelde klussen te beginnen. Dieren hebben strakke deadlines, ze moeten op tijd voldoende calorieën hebben binnengekregen om niet van de honger neer te vallen. Geen chimpansee die het in zijn hoofd haalt om eerst urenlang naar een paar gram termietjes te vissen met een grassprietje voor die paar echt noodzakelijke aminozuren, voordat hij zijn maag met makkelijker te bereiken vruchten, kruiden en scheuten vult. Het succes van de chimpansee bij het tijdig afronden van projecten ligt dus niet in het eerst afronden van lastige klussen, maar luidt: ‘ga eerst voor het laaghangende fruit'! En zo zijn er veel meer voorbeelden hoe dieren zich staande houden in hun leefomgeving, ze volgen een evolutionair beproefde logica. Aan ons om ervan kennis te nemen, ons te verbazen, ze over te nemen - of de dierlijke strategie weloverwogen terzijde te leggen!
Constanze Mager is bioloog en hoofd educatie bij Koninklijke Burgers' Zoo. Ze schreef eerder columns voor De Telegraaf en Management Team, waarin ze steeds weer opmerkelijke parallellen wist te trekken tussen de mensen- en de dierenwereld. Ze is de auteur van Stoor nooit een vlooiende aap.
