In control?

Stuiptrekking?
Thijs Homan neemt niets zomaar voor waar aan. Om het thema beheerskramp in de maatschappij te duiden, categoriseert hij drie bewegingen. Enerzijds schetst hij de samenleving die gebukt gaat onder de kramp van controleren, beoordelen, monitoren en protocolleren via audits, inspecties en regeldruk. Anderzijds brengt hij de haast ‘vrolijk-rebelse’ publicaties tot leven die de kanteling, nieuwe werkelijkheden, transities en hernieuwde bezieling vereren. Als derde beweging schetst hij de groeiende groep mensen die het (in hun ogen) zinkende schip verlaten en vluchten (bijvoorbeeld zzp’ers).

Homan onderzoekt in dit boek of de nieuwe tijden al zijn aangebroken, waarbij de toenemende beheerskramp een laatste stuiptrekking is. Of is het controleren en verifiëren iets blijvends, dat wellicht zelfs verder zal toenemen?

Probleemcompetitie
Allereerst onderzoekt hij wat nu eigenlijk het probleem is. De auteur toont aan dat er geen eenzijdige ‘probleemdefinitie’ voor het discours rondom de beheerskramp is. Hij spreekt van een probleemcompetitie: iedereen probeert op eigen wijze te claimen wat er aan de hand is. In typische Homan-taal wordt dat een tafelkleedjeswedstrijd. Om een breedgedragen discours te veranderen, kun je dus niet met één probleem en een oplossingsrichting aan de slag. Het probleem is multicentrisch, dus ook voor het onderzoek en de transitie naar nieuwe dominante denkbeelden heb je een multicentrisch ontwikkelperspectief nodig. Daarvoor brengt Homan diverse theorieën in over complexiteit, machtsdynamieken en patroonontwikkeling.

Dominantie
Je hoeft de krant maar te openen om hét dominante vertoog van deze maatschappij te vinden: in geval van problemen, crises en verstoringen van orde is de harde roep toch steeds: meer controle, meer toezicht, meer beheersing en betere regels. Die moeten worden gehandhaafd! Met andere woorden: dit komt niet alleen van buiten op ons af, maar zit ook in ons. Professionals en burgers vragen geregeld ook om standaardisering of controle. We leven in een wereld waarin het klassieke managementdenken nog steeds dominant is. Een wereld waarin veel modellen (rijnlands organiseren/zelfsturing) instrumenteel worden opgevat als nieuwe middelen om de zaak op een schijnbaar positieve manier in beweging te krijgen. De vernieuwingsinitiatieven zijn er wel, maar Homan vraagt zich af of ze ook echt van het papier af komen. Die dominante klassieke managementleer zet alles wat afwijkt immers nog steeds weg als minderwaardig.

Nuance
Voor de nodige nuance geeft Homan activistische doeners een stem in narratieven: de mensen die niet wegvluchten maar van binnenuit proberen er wat aan te doen. In de – zogenoemde – systeemwereld van accountants, controllers en managers zijn er wel degelijk individuen die de beheerszucht proberen te verminderen. We zien in deze verhalen dat de transitie in denken begint vanuit persoonlijke drijfveren en vaak ook (persoonlijke) gevolgen heeft voor de standvastige vernieuwers.

Doorbreek het discours
Even terug naar de hoofdvraag in dit boek: is de beheerskramp een laatste stuiptrekking of zal het juist verder toenemen? Een eenduidig antwoord is er niet. Wat mij bijblijft is het onderzoeken en inleven vanuit alle perspectieven. Waar zit de beweging? En welke richting gaat die op? Interessant vind ik dan ook de verhalen van de activistische doeners in beheersmatige functies die in hun eigen praktijk patronen proberen te doorbreken. Ik was al alert op oproepen voor meer toezicht, meer formats en controle. Nu vraag ik me af: wie roept dit eigenlijk? Oftewel: verandering komt ook uit onverdachte hoek. Om het dominante discours te wijzigen en tot een gezamenlijke transitie in de hele maatschappij te komen, zijn vele kleine stapjes en speldenprikjes nodig vanuit alle richtingen.

Ik bekijk nog eens de naar links en rechts schietende ogen op de kaft. Mijn ogen schoten na het lezen van dit boek alle kanten op. Mijn luikjes zijn weer open gegaan.