Tijd voor bezinning

Bij het lezen van de eerste zin van het voorwoord kan de lezer overvallen worden door een gevoel van teleurstelling óf van opluchting: 'Eigenlijk had dit boek een verslag moeten zijn van een bijzonder professionaliseringstraject voor managers'. Dit is het dus niet geworden, maar wat dan wel? Aanleiding van dit boek betreft een reorganisatie bij het Centraal Justitieel Incasso Bureau (CIJB) in Leeuwarden waarbij de expertise van Cees Zwart werd ingehuurd. Hem werd gevraagd een aantal lezingen te houden voor managers over zijn visie op belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen. Deze lezingen zijn gebundeld in dit boek. De teksten hebben een hoog abstractieniveau, dus het is niet verwonderlijk dat, zoals wordt aangegeven, menig manager zich tijdens de lezingen afvroeg: wat moet ik met deze informatie, hoe pas ik dit toe? In dit boek beschrijft de auteur de paradox tussen 'willen sturen op resultaat' en de onvoorspelbaarheid van de maatschappelijke dynamiek. De aanslagen in Amerika lieten zien dat een land dat zich onkwetsbaar achtte, uiterst kwetsbaar kan zijn. Een gebrek aan verbeeldingskracht bij de autoriteiten heeft er volgens een onderzoeksrapport aan bijgedragen dat gevaren niet eerder onderkend zijn. Een rigide geloof in voorspelbaarheid, planbaarheid en beheersbaarheid belemmert volgens Zwart ook individuen, organisaties en samenlevingen adequaat om te gaan met onvoorspelbare situaties. Hij pleit ervoor om minder aandacht te schenken aan de schijnzekerheid van kengetallen en meer tijd te nemen voor reflectie en bezinning. In Zwarts beleving vormen haast en kortzichtigheid een gevaar voor ons welbevinden op lange termijn. Doordat we bevangen zijn in de waan van de dag zien wij wellicht kansen over het hoofd die kunnen bijdragen aan een 'wending ten goede'. Zwart beschrijft de risico's van het gehaaste leven op 3 niveaus: het individuele, het sociaal maatschappelijke en dat van arbeidsorganisaties. Wanneer mensen gepassioneerd zijn in wat zij doen en invloed kunnen uitoefenen op hun (directe) omgeving levert dit een gelukkiger individu op, een meer betrokken burger en ook meer rendement voor de arbeidsorganisatie. In alle gevallen pleit hij er herhaaldelijk voor om kwetsbaarheid niet langer te hanteren als zwakte, maar als potentiële kracht. Hij raadt managers aan meer te sturen op kwetsbaarheid. Wat dit precies betekent en hoe dit moet blijft in verbale nevelen gehuld. Dit boek is om meerdere redenen lastig leesbaar. De moeizame zinsconstructies vragen om een groot concentratievermogen ('Onderworpen worden aan het regiem van gestandaardiseerde doelmatigheid, dat zo kenmerkend is voor doorgaans op massaliteit gerichte productcreatie, leidt vroeg of laat, ondanks alle logica van resultaatverantwoording en ondanks alle goede bedoelingen, in dit soort organisaties tot druk op autonome identiteitsontwikkeling') De ontelbare zijwegen en betwistbare oorzaak- en gevolgtheorieën bevorderen de leesbaarheid niet. Hij trekt vergelijkingen tussen grote maatschappelijke thema's als terrorisme of intergratie en de aanpak van de individuele manager. Maar de paralellen zijn vaak vergezocht. Zwart laat zien dat hij het vermogen heeft visies en gebeurtenissen met elkaar in verband te brengen. Helaas geeft deze bundel lezingen ook blijk van zijn onvermogen dit te vertalen naar de praktijk van zijn toehoorders.