In oorlogsgebieden kan er na bombardementen een prachtige bloemenzee ontstaan, waardoor de oorlog en een tijdelijk paradijs op een vreemde manier elkaar raken. Olivia Laing werkt in de tuin terwijl ze de betekenis van tuinen onderzoekt in historische verhalen.
Planten als tijdsreizigers
Olivia Laing heeft haar volwassen leven altijd tijdelijk ergens gewoond, in huurhuizen of antikraak. In de coronatijd kocht ze voor het eerst een huis met haar man die een generatie ouder is dan zijzelf. De tijd die hem nog rest willen ze in een gezamenlijk huis doorbrengen. Het huis in Suffolk heeft een ommuurde tuin en is bewoond geweest door een beroemde Britse tuinarchitect, Mark Rumary. Laing neemt de taak op zich om de tuin te restaureren. Tegelijkertijd onderzoekt ze verhalen over wat het vraagt en kost om een paradijselijke tuin te creëren. De tuin kan een toevluchtsoord zijn met planten als tijdsreizigers waarin verhalen schuil gaan. Gedreven door de eindeloze herhaling van dagen in de coronatijd heeft Laing behoefte aan een ander begrip van tijd. Het soort tijd dat beweegt in cirkels of spiralen, pulserend tussen rot en vruchtbaarheid, tussen licht en donkerte. Ze wil graven in haar nieuwe tuin, op zoek naar geheimen die de tuin met andere werelden verbindt.
Een verloren paradijs
Het woord paradijs komt uit het oude Perzië en betekent ommuurde tuin. De Griekse historicus Xenophon schreef over de tuinen van de Perzische leider Cyrus de Grote. Overal waar hij kwam liet hij tuinen van plezier aanleggen. Dit Griekse woord is het Oude Testament ingeslopen en verwijst zowel naar de tuin van Eden als naar de hemel zelf. De tuin kwam eerst. Daarna pas het paradijs. De tuin werd synoniem voor perfectie. Een afgesloten tuin, een prachtige, vruchtbare en gecultiveerde plek. Veel mensen hebben een paradijs verloren, wat het verhaal van Adam en Eva zo treffend maakt. De dichter John Milton was zijn zicht verloren toen hij Paradise lost schreef. In de avonduren dicteerde hij de versregels aan zijn bediende. Laing leest opnieuw het verhaal over Satan die een burgeroorlog ontketent in de hemel en naar de hel wordt verbannen. Hij vermomt zich als slang en verleidt Eva om een hap te nemen uit de appel van de boom van kennis. Adam is in het verhaal als een zondagse tuinier die zich druk maakt om het snoeiwerk voor die dag. Eva werkt het liefst op haarzelf, te midden van de planten en zonder het geklets van Adam in de buurt. Milton beschrijft haar intimiteit met de tuin in tedere bewoording. Ze is onderdeel van het fragiele ecosysteem van de tuin en ze ervaart steun van al het leven in de tuin. Paradise lost is niet nostalgisch. Eerder beschrijft het een toekomstbeeld dat we opnieuw kunnen creëren.
Toe-eigening en exploitatie
Laing laat vele Britse schrijvers voorbijkomen. De negentiende-eeuwse dichter John Clare is een belangrijke stem in het activisme tegen de ‘enclosures’, waarbij de Britse landeigenaren zich de gemeenschapsgronden toe-eigenden. Zijn gedichten waren een uiting van protest. De grond, de plek waarop het leven plaatsvindt, is doordrenkt met kennis en betekenis, die verloren gaat als het wordt afgenomen van de mensen. Clare reconstrueerde een Eden in zijn gedichten. De tuin heeft een heel andere betekenis in de dynastie van de Middletons, Britse plantage-eigenaren in South-Carolina in de achttiende eeuw. Het volmaakte tuinontwerp is een groots statussymbool dat alleen maar mogelijk kon zijn door grootschalige exploitatie. De Middletons waren magnaten in de suikerindustrie. Duizenden slaven waren nodig voor het zware werk. Ook de tuinen zijn aangelegd door slaven, op gestolen grond die aan de inheemse bevolking toebehoorde. De tuinen van de plantage-eigenaren toonden hoe wild land gecultiveerd werd, precies zoals Adam en Eva volgens Gods wil hard werkten in de tuin om uiteindelijk in de hemel te mogen komen.
Kameraadschap en een ideale samenleving
Laing is betrokken bij de campagne om het huis van de overleden filmmaker Derek Jarman te redden. Jarman vond dat het paradijs in tuinen rondspookt en dat tuinen spookbeelden in utopieën zijn. Tuinen zijn een geweldige metafoor voor een ideale samenleving. Een tuin is geen boerderij en geen wildernis. Een tuin heeft meer in zich dan nuttigheidswaarde. Het heeft schoonheid, plezier en genot. Het is een plek waar werken en ontspanning samenkomen. De aanwezigheid van tuinen toont een samenleving die de tijd neemt om meer te doen dan alleen maar werken. Laing heeft het over William Morris, een decoratief schilder wiens werk ze kent van de bekleding van de oude bank in haar gezin thuis. De tuin van Morris was een Middeleeuwse sprookjesplek. In zijn utopisch-socialistische sciencefictionboek, News from nowhere uit 1890, heeft hij het over een hoopvolle nieuwe maatschappij waar gelijkheid centraal staat, zoals planten in een tuin ook gelijk zijn. De tuin staat daarbij symbool voor kameraadschap, waarbij alles dat in de tuin leeft meedoet en in verbinding staat met de tuinierende mens. Een plek vol schoonheid die altijd in beweging is en uitnodigt om mee te doen.
Bloemen helpen de wereld in tijden van oorlog
Tussen de verhalen over schrijvers en geschiedenis vertelt Laing haar eigen verhaal. Hoe ze als kind vaak moesten verhuizen omdat haar moeders homoseksualiteit ophef teweeg bracht. Hoe haar vader zijn huis dreigt te verliezen, omdat zijn overleden vrouw het in de erfenis zo heeft geregeld. Haar vader krijgt een hartaanval en belandt in een Londens ziekenhuis. Ze mijmert over het Londen van haar vader en grootvader, die haar vaak oorlogsverhalen hebben verteld. Na het bombardement en de grote branden waren de kale plekken snel ingenomen door allerlei bloemen waarvan de zaden uit de lucht kwamen of via de schoenen van mensen waren meegenomen. Londen transformeerde in een bloeiende wildernis. De bloemenzee was misschien een symbool van deze malaise, maar bracht ook hoop. Laing trekt de parallel met een Syrische tuinier in het gebombardeerde Aleppo. In een film praat deze vreugdevolle man in prachtige bewoordingen over alle verschillende plantensoorten in zijn tuin. Zes weken na het filmen werd hij getroffen door een bom die ook de tuin verwoestte.
Droogte en de fantasie van eeuwige overvloed
Het laatste verhaal speelt zich af tijdens de droge zomer van 2023. In Engeland was een sproeiverbod afgekondigd. Dus ook Laing moest de vruchten van haar werk zien verdrogen. Ze realiseert zich het egoïsme van de tuin die water opeist ten koste van anderen. Haar tuin is een private luxe in een verdrogend land. Eden is de fantasie van de eeuwige overvloed, terwijl in de echte wereld geen continue groei van welvaart en succes bestaat. De droogte doet haar tuin transformeren en er ontstaat een nieuw evenwicht. Eden is een droom die je in je hart daagt. Een vruchtbare tuin, met voldoende tijd en ruimte voor ieder van ons. Een tuin hoeft niet ordelijk te zijn. Planten mogen doodgaan, want uit afgestorven resten ontstaat weer nieuw leven. Laing schrijft in prachtige bewoordingen. Ze vermengt haar tuindagboek op een interessante manier met de grotere verhalen in het boek. The garden against time is wel door-en-door Engels, waardoor je als niet-Engelse soms de context mist. Maar de prachtige vertelling blijft boeiend en door soms wat op te zoeken is het goed te volgen.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
