Taal kan vele vormen aannemen. Van Twist behandelt in Woorden wisselen uitgebreid vier stijlvormen, zoals hij dat noemt, en laat zien hoe deze in staat zijn tot een effectievere beïnvloeding van de wijze waarop wij sturen, de manier waarop wij organiseren en adviseren. Deze stijlvormen – metaforiseren, narrativiseren, calculeren en symboliseren – behandelt hij één voor één in een actieve vorm, om te laten zien dat taal levend is en in gestolde vorm minder zichtbaar maakt hoe beïnvloedingsprocessen verlopen.
Er lijken twee aanleidingen voor Van Twist te zijn om dit boek te schrijven. Het besef dat niet facts en figures bepalend zijn voor de richting van een beleidsevaluatie, maar omgekeerd dat het discours van de beleidsevaluatoren bepalend is voor de keuze van feiten en cijfers. De tweede aanleiding, minder expliciet genoemd, maar op de achtergrond wel aanwezig, betreft de organische ontwikkeling van taal zelf. Van Twist laat zien hoe taal normaliserende macht geeft aan gebruikers, maar ook hoe een einde kan komen aan een dominant discours, omdat het is uitgewerkt is, niet meer de zeggingskracht van weleer heeft.
De kern van het boek bestaat uit een beschrijving van de boven genoemde vier stijlvormen of processen, die overtuigend kunnen zijn, mits ze treffend en relevant zijn. Het gebruik van metaforen versterkt de boodschap; narratieven (verhalen) geven context, betekenis en richting; calculi tellen, maar kunnen ook iets kernachtigs over complexe materie vertellen; modellen zijn in staat om door vereenvoudiging werelden te overbruggen. In de laatste twee hoofdstukken gaat Van Twist verder in op de symbooltaal, die mensen de mogelijkheid geeft zich met elkaar te verbinden en op het ‘framen van de werkelijkheid’. De lezer of luisteraar wordt door de manier waarop hij in het vertoog wordt meegenomen verleid om een bepaalde betekenis toe te kennen aan hetgeen gezegd of gesproken wordt.
Wat probeert Van Twist ons met de diepe duik in taal duidelijk te maken? Allereerst maakt hij ons ervan bewust – en daarmee staat hij in de filosofische traditie van het Franse differentiedenken waarin ‘taal’ zo belangrijk is – dat we dingen pas gaan zien door er een naam aan te geven. Toch denk ik niet dat dat de kern is van zijn betoog. Hij wil professionals in bestuur, organisatie en advies kritisch maken en hen tegelijkertijd verleiden tot een ander, effectiever, taalgebruik. Kritisch (en integraal) lezen en luisteren kan ons behoeden voor schijnbaar vanzelfsprekende taaluitingen. Begrijpen we wel wat wordt bedoeld en kunnen we er doorheen prikken? Tegelijkertijd roept hij professionals op de juiste woorden voor zaken te zoeken. ‘Hertalen’ noemt hij dat. Vooral door beeldend te spreken en schrijven. Kort gezegd komt het erop neer nieuwe meer-zeggende woorden te gaan gebruiken voor besturen, organiseren en adviseren. Op zoek dus naar passende metaforen, verhalen, berekeningen en modellen.
Toch roept het boek wat mij betreft ook de vraag op of de abstracte gedachten niet meer relevantie zouden hebben als Van Twist meer praktijkvoorbeelden zou hebben gebruikt, aansluitend op zijn, ruime, eigen onderzoeks- en advieservaring?
Het boek van Mark van Twist kan worden getypeerd als een persoonlijk gekleurde metabeschouwing van gebezigde beleidstaal, geïnspireerd door een met name taalanalytische denkwijze. Een tamelijk onbekend genre. Interessant voor adviseurs, bestuurders en managers om er eens flink de tanden in te zetten!
Over Paul Misdorp
Paul Misdorp is Directeur van VinNDT (Veranderen in Nieuw Denken Toepassen) en kennispartner van Zeelenberg, adviseurs voor Mens en Organisatie en van House of Coherence.
