Het gezin centraal en LVB

Inleiding 13

1 De licht verstandelijke beperking 23
1.1 Inleiding 23
1.2 Kenmerken van een licht verstandelijke beperking 24
1.2.1 Drie criteria 24
1.2.2 Farid & Nadine 25
1.2.3 Afwijken van wat als ‘normaal’ wordt geacht 27
1.3 Van defect naar inclusie 29
1.3.1 Een beknopte geschiedenisles 29
1.3.2 In het nadeel 32
1.3.3 Verwachtingen 33
1.4 Kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking 34
1.4.1 Denken, voelen & sociaal gedrag 34
1.4.2 Gedragsproblemen en onterechte generalisatie 39
1.5 Risico’s in de adolescentie 41
1.5.1 Drie factoren 41
1.5.2 Het puberbrein 41
1.5.3 Wisselwerking met de sociale omgeving 43
1.5.4 Digitale communicatie 45
1.5.5 De rol van ouders en het gezin 46
1.6 Ouders met een licht verstandelijke beperking 48
1.6.1 Licht verstandelijk beperkt en ouder zijn 48
1.6.2 Consequenties voor het ouderschap 50
1.6.3 ‘Goed genoeg’ opvoeden 56
1.6.4 Risicofactoren en beschermende factoren 60

2 Gezinsgerichte hulp en de systeembenadering 67
2.1 Gezin, systeem en context 67
2.1.1 Meer dan de som der delen 67
2.1.2 De systeembenadering 68
2.1.3 Gezinsgerichtheid 70
2.1.4 Het sociale netwerk rond het gezin 71
2.2 Grondprincipes van systeemgericht werken 72
2.2.1 Varianten 72
2.2.2 Circulaire causaliteit 73
2.2.3 Meerzijdige partijdigheid 74
2.2.4 De invloed van loyaliteit en voorgaande generaties 75
2.2.5 Focus op constructieve interactie 77
2.3 De praktijk van gezinsgericht werken bij cliënten met een lvb 78
2.3.1 Van theorie naar praktijk 78
2.3.2 Hulp aan het gehele gezin 79
2.3.3 In de leefomgeving 80
2.3.4 De sociale context 82
2.3.5 Meerdere domeinen 82
2.3.6 Samenwerking door meerzijdige partijdigheid 84
2.3.7 Leren van geslaagde interactie 85
2.4 Het gezin centraal 86

3 Niet-weten en communiceren 89
3.1 Inleiding 89
3.2 De houding van ‘niet-weten’ 89
3.3 Communiceren 92
3.3.1 Invoegen en taalgebruik 92
3.3.2 Actief luisteren 94
3.3.3 Structureren 95
3.3.4 Complimenteren en feedback geven 96
3.4 Communiceren met de houding ‘niet-weten’ samengevat 100

4 Oplossingsgericht werken met cliënten met een lvb 103
4.1 De aantrekkingskracht van oplossingsgericht werken 103
4.2 Oplossingen construeren 104
4.3 Een dans van oplossingsgerichte technieken 107
4.4 Inzoomen op een gebeurtenis 109
4.4.1 Een filmscène in je hoofd 109
4.4.2 Inzoomen naar aanleiding van een klacht of een vraag om hulp 111
4.4.3 Focus op interacties 113
4.4.4 Inzoomen op successen en hulpbronnen 114
4.4.5 Aandachtspunten voor het inzoomen bij cliënten met een lvb 114
4.5 Toekomstprojecties en de wondervraag 116
4.6 Exploreren van een positieve uitzondering 122
4.7 Werken met schaalvragen 127

5 Opbouwen, onderhouden en benutten van een samenwerkingsrelatie 133
5.1 Inhoud en proces 133
5.2 Samenwerking en motivatie 134
5.3 Het oplossingsgerichte stroomschema 138
5.4 Probleem of beperking? 139
5.5 De vrijblijvende relatie 142
5.6 De zoekende relatie 146
5.7 De consulterende relatie 151
5.8 De co-expertrelatie 154
5.9 De aanpak per type in schema 155

6 Werken aan gedragsverandering en oplossingen 157
6.1 Gedragsverandering als duurzaam alternatief 157
6.2 Coachen 159
6.3 Wat werkt? 163
6.4 Fasering en hulpverleningscyclus 165
6.4.1 Fasering van Gezin Centraal 165
6.4.2 De cyclus van hulpverlening 169
6.4.3 Gefaseerd werken met cliënten met een lvb 171
6.5 Gedragsverandering door competentievergroting 177
6.5.1 Balans tussen taken en vaardigheden 177
6.5.2 Werken aan het vergroten van competentie 180
6.5.3 Competentie en interactie 183
6.6 Stapsgewijs werken aan oplossingen 184
6.6.1 Inleiding 184
6.6.2 Informatie verzamelen 184
6.6.3 Werken aan doelen en werkpunten 191
6.6.4 Technieken voor het werken aan gedragsverandering 195

7 Psycho-educatie en opvoedingsondersteuning 205
7.1 Inleiding 205
7.2 Psycho-educatie met een kind of jongere: wat is een lvb? 208
7.3 Voorlichting over lvb aan ouders 213
7.4 Opvoedingsondersteuning aan ouders van een kind met een lvb 216
7.4.1 Aandacht voor opvoedingsvaardigheden 216
7.4.2 Vier categorieën opvoedingsvaardigheden 217
7.4.3 Opvoedingsvaardigheden afstemmen op een kind met een lvb 218
7.4.4 Vaardigheden die voorafgaan aan gedrag 220
7.4.5 Vaardigheden volgend op gedrag: versterken 223
7.4.6 Vaardigheden volgend op gedrag: afzwakken of stoppen 225
7.5 Opvoedingsondersteuning aan licht verstandelijk beperkte ouders 228
7.5.1 Inleiding 228
7.5.2 Jongvolwassenen met een kinderwens 230
7.5.3 Hulpvraag en leerbehoefte 232
7.5.4 Versterken van opvoedingsvaardigheden: drie strategieën 236
7.5.5 Coachen: In Eigen Handen 236
7.5.6 Oefenen: Hand in Hand 237
7.5.7 Inschakelen van ondersteuning: Handje Helpen 241
7.6 Professionaliteit en reflectie 241

Literatuur 245