Ethiek en digitale media

Voorwoord door Bart Jacobs 9

Inleiding
Mens en techniek 15
De menselijke wil tegenover de invloed van de techniek 17
Instrumentalisme 17
Technologisch determinisme 19
Kritiek op het instrumentalisme 21
Kritiek op het technologisch determinisme 22
De technische mens en de menselijke techniek 25
De mens is een technisch wezen: exteriorisering en extensie 25
De techniek is menselijk; het script van de techniek 28
Menselijk handelen en menselijke intentionaliteit 30
Kenmerken van de digitale media 35
Opzet van dit boek 41

Hoofdstuk 1
Digitale vriendschap 43
Vriendschap als centraal begrip 43
De centrale plaats van vriendschap 44
Vriendschap bij Aristoteles 45
Kenmerken van goede vriendschap 46
Aristoteles actueel? 48
Digitale contacten en de vraag over de echtheid 50
Spontaniteit en nuance 52
Weinig vrienden? 54
Het delen van ervaringen 55
Verstrengeling van online en offline 56
Identiteitsvorming en Facebook 59
Vrienden als publiek 61
Ethische uitdagingen 62
Egogerichtheid 63
Authenticiteit en management 63
Circuleren buiten de controle 66
Facebook en voyeurisme 67
Pesten 68
Tot slot 69

Hoofdstuk 2
Privacy. Orwell en Kafka 71
Inleiding 71
Privacy een recht? 73
Privacy als autonomie 75
Het panopticum 75
Profilering en identiteit op de vrije markt 79
Databesitas bij de overheid 83
Niet Orwell, maar Kafka 84
Geheimhouding 86
Privacy in de openbaarheid 88
Contextual integrity 92
Tot slot 98
Hoofdstuk 3
Intellectueel eigendom 101
Inleiding 101
Wat is intellectueel eigendom? 103
De aard van de goederen 105
Enkele voorbeelden uit cultuur en wetenschap 107
De utilistische gedachtegang 110
De eigendomstheorie van John Locke 113
Locke en het intellectueel eigendom 115
Intellectueel eigendom: Kant en Hegel 118
Kritiek op Hegels gedachtegoed 120
Juridisering en economisering in het internettijdperk 122
Tot slot 125

Hoofdstuk 4
Internet als spreekstoel in het publieke domein 127
Inleiding 127
De netwerksamenleving 128
Internet en politieke betrokkenheid; het aanvankelijke
enthousiasme 130
Expressie 130
Gemeenschapsopbouw 132
Intermezzo: Facebook als podium voor discussie 133
Deliberatie 135
Nieuwsvoorziening en publieke discussie in binnenlandse
media: ‘customized information’ 137
Nieuwsvoorziening versus marktgoederen 139
Informatiebeperking in ‘customized information’ 141
Alternatieven 145
Internet en autocratische regimes 147
Misplaatst optimisme 147
Tot slot 154

Bijlage: Ethische theorieën 157
De deugdethiek: Aristoteles 158
Goed samenleven 159
Deugden 159
De plichtsethiek: de deontologie van Kant 162
Evaluatie van de deontologie 167
Het utilisme 169
J. Bentham: het calculeren van geluk 169
J.S. Mill: kwaliteit van leven 170
Voordelen van het utilisme 172
Nadelen van het utilisme 173
De verhouding tussen de theorieën 175

Noten 177

Literatuur 193