Ervaringsgericht werken in het basisonderwijs met kleuters

Hoofdstuk 1 Van tempelschema tot Aanpak-ProcesEffectmodel 11
1.1 De kern van het ervaringsgericht werken 11
1.1.1 Ervaringsgericht werken is zoveel meer dan leren uit ervaring 11
1.1.2 De ervaringsgerichte instelling van de leerkracht 11
1.1.3 Wat verstaan we onder ‘ervaring en ervaringsstroom’? 12
1.1.4 Waar en hoe is dit verhaal begonnen? 13
1.2 Van kritische beschouwing tot tempelschema 14
1.2.1 De sfeer en omgang met kleuters moet anders 15
1.2.2 De manier waarop het leren georganiseerd wordt, moet anders 16
1.2.3 De nieuwe aanpak krijgt vorm in het tempelschema 18
1.3 Focus op het proces 20
1.3.1 Betrokkenheid 21
1.3.2 Welbevinden 22
1.4 Vanuit het proces terug naar de aanpak 23
1.4.1 De tien actiepunten 24
1.4.2 De ervaringsgerichte leerkrachtstijl 24
1.5 Onderwijs moet iets teweegbrengen 25
1.5.1 Ontwikkeling in de breedte en in de diepte 25
1.5.2 Een gave emotionele ontwikkeling 26
1.5.3 Verbondenheid 26
1.6 Het Aanpak-Proces-Effectschema en het meten van kwaliteit 27
1.6.1 Kijken naar kwaliteit vanuit de aanpak 27
1.6.2 Kijken naar kwaliteit vanuit het effect 29
1.6.3 Het proces 30
1.7 Leeswijzer 33

Hoofdstuk 2 Procesgericht kijken naar onderwijskwaliteit 35
2.1 Welbevinden 36
2.1.1 Definitie 36
2.1.2 Signalen 37
2.1.3 Welbevinden = bevrediging van basisbehoeften 38
2.1.4 Factoren in het kind die welbevinden bevorderen 39
2.1.5 Welbevinden kun je meten 40
2.1.6 Waar welbevinden goed voor is 42
2.2 Betrokkenheid 43
2.2.1 Definitie 44
2.2.2 Signalen 46
2.2.3 Betrokkenheid kun je meten 50
2.2.4 Factoren in het kind die betrokkenheid bevorderen 52
2.2.5 Waar betrokkenheid goed voor is 53
2.3 Slot 55

Hoofdstuk 3 Een rijke leeromgeving 57
3.1 Een rijk basismilieu 58
3.1.1 De klas overzichtelijk en aantrekkelijk inrichten 59
3.1.2 Zorgen voor een gevarieerd aanbod aan hoeken 61
3.1.3 De hoeken op een rijke manier invullen 61
3.1.4 Bewaak de kwaliteit van de hoeken 65
3.1.5 De buitenruimte optimaal benutten 67
3.2 Een rijk aanbod van activiteiten 69
3.2.1 Dagelijks zorgen voor een kwaliteitsvol aanbod van activiteiten 70
3.2.2 Activiteiten aanbieden op basis van geobserveerde interesses 72
3.2.3 Een nieuwe werkvorm: het open project 75
3.2.4 De impressie-expressiecyclus 79
3.3 Slot 82

Hoofdstuk 4 Ruimte voor initiatief 85
4.1 De open organisatievorm 86
4.1.1 Een praktijkbeschrijving 86
4.1.2 Het open frameworkmodel 91
4.2 Ruimte voor initiatief: van weinig naar veel 94
4.2.1 Het streefdoel 94
4.2.2 Vier niveaus van keuzevrijheid 95
4.2.3 Van weinig naar meer initiatief 99
4.3 Het vrij kleuterinitiatief in de praktijk 101
4.3.1 Een overzichtelijke inrichting en uitrusting 102
4.3.2 Een herkenbaar dagschema 103
4.3.3 De klas en de klasgewoonten geleidelijk aan leren kennen 104
4.3.4 Duidelijke grenzen en afspraken 105
4.3.5 Een keuzebord als tool 109
4.3.6 Het keuzeproces begeleiden 110
4.4 Slot 113

Hoofdstuk 5 Een positief groepsklimaat 115
5.1 Vijf dimensies van het groepsklimaat 116
5.1.1 Een praktijkbeschrijving 116
5.1.2 Een positieve sfeer: zich thuis voelen en verbondenheid 119
5.1.3 De kracht van relaties 122
5.2 Werk maken van een positief groepsklimaat 124
5.2.1 Momenten van verbondenheid scheppen 125
5.2.2 Werken aan sociale competentie 127
5.2.3 Inspelen op wat zich voordoet 128
5.3 Slot 131

Hoofdstuk 6 Met stijl omgaan 133
6.1 De ervaringsgerichte basishouding 134
6.1.1 Aanvaarding, empathie en echtheid 135
6.1.2 Empathie: drie vormen van rolneming 138
6.2 Empathie kun je meten 142
6.2.1 Niveau 1 144
6.2.2 Niveau 2 144
6.2.3 Niveau 3 145
6.2.4 Niveau 4 145
6.3 Leerkrachtstijl: drie soorten tussenkomsten of dimensies 146
6.3.1 Stimulerend tussenkomen 147
6.3.2 Gevoeligheid voor beleving 154
6.3.3 De dimensie ‘autonomie verlenen’ 158
6.4 Slot 167

Hoofdstuk 7 Wat onderwijs moet opleveren 171
7.1 Ontwikkeling in de breedte 172
7.1.1 Een blik gericht op ontwikkeling 172
7.2 Ontwikkeling van competenties 176
7.2.1 Wat we uit de ontwikkelingspsychologie leren 177
7.2.2 Een andere kijk op ontwikkelingsprocessen 181
7.2.3 Implicaties voor de praktijk 187
7.3 Een gezonde emotionele basis 194
7.3.1 Betekenis 194
7.3.2 Welbevinden en de emotionele basis 196
7.3.3 Elk kind goed in zijn vel 198
7.4 De basisattitude van verbondenheid 200
7.4.1 Waarom is verbondenheid belangrijk? 200
7.4.2 De basisattitude van verbondenheid 201
7.4.3 De ontwikkeling van verbondenheid 204
7.5 Slot 206

Hoofdstuk 8 Elke dag werk maken van kwaliteit 209
8.1 Procesgericht opvolgen van kwaliteit op klasniveau 210
8.1.1 Een zorgbrede aanpak 210
8.1.2 Van groeps- of klasscreening naar interventies 212
8.1.3 Voorbeeld van een groepsscreening 214
8.1.4 Ontwikkeling in het volgsysteem 218
8.1.5 Evolutie van welbevinden en betrokkenheid 225
8.2 Procesgericht opvolgen van kwaliteit op schoolniveau 229
8.2.1 Peilen naar kwaliteit op schoolniveau door te scannen 229
8.3 Slot 235

BIBLIOGRAFIE 238
Eindnoten 240