Algoritmes en grondrechten

Inleiding 9

I Big Data, Internet of Things en Kunstmatige Intelligentie 13
I.1 Inleiding 13
I.2 Big Data 14
I.2.1 Definitie en kenmerken 15
I.2.1.1 De 3 V’s: Volume, Variety en Velocity 15
I.2.1.2 Data-gedreven analyse en correlaties 18
I.2.2 De werking van het Big Data-proces 19
I.2.2.1 Verzameling en voorbereiding 19
I.2.2.2 Analyse 20
I.2.2.3 Gebruik 24
I.2.3 Toepassingen 26
I.2.3.1 Publieke sector 26
I.2.3.2 Private sector 29
I.2.3.3 Proliferatie van Big Data toepassingen 32
I.3 Internet of Things 32
I.3.1 Definitie en kenmerken 33
I.3.1.1 ‘Internet’ 33
I.3.1.2 ‘Things’ 34
I.3.2 De architectuur van het Internet of Things 36
I.3.3 Toepassingen 38
I.4 Kunstmatige Intelligentie 40
I.4.1 Definitie, kenmerken en deelgebieden 41
I.4.1.1 Definitie 41
I.4.1.2 Kenmerken 42
I.4.1.3 Deelgebieden 43
I.4.2 Toepassingen 45
I.5 Gemeenschappelijke deler: slimme algoritmes 47
I.5.1 ‘Domme’ en ‘slimme’ algoritmes 47
I.5.2 Algoritmes als ondoorzichtige, niet-neutrale menselijke constructen 48
I.5.3 Algoritmische alomtegenwoordigheid 50

II Het Nederlands grondrechtelijk kader 53
II.1 Privacyrechten 53
II.1.1 Inleiding 53
II.1.2 Menselijke waardigheid, persoonlijke autonomie, zelfbeschikking en het persoonlijkheidsrecht 55
II.1.3 Het recht op privacy en het forum internum – codificaties 59
II.1.4 Privacyrechten in de Grondwet 60
II.1.4.1 Artikel 10 Grondwet 60
II.1.4.2 Artikelen 11, 12 en 13 Grondwet 62
II.1.5 Privacyrechten in Europese en internationale verdragen 65
II.1.5.1 Inleiding 65
II.1.5.2 Reikwijdte 65
II.1.5.3 Beperkingsmogelijkheden en positieve verplichtingen 73
II.1.5.4 Horizontale werking 77
II.2 Gelijkheidsrechten 79
II.2.1 Rationale en betekenis; aanpak van deze paragraaf 79
II.2.1.1 Ongelijke behandeling, rechtvaardiging, discriminatie en verdachte gronden van onderscheid 80
II.2.1.2 Directe en indirecte discriminatie 84
II.2.1.3 Opzettelijke en onbewuste discriminatie; discriminatie bij associatie en discriminatie op vermeende kenmerken 87
II.2.2 Codificaties van het gelijkheidsbeginsel en het recht op non discriminatie 88
II.3 Vrijheidsrechten 92
II.3.1 Inleiding 92
II.3.2 Vrijheid van meningsuiting en vrijheid om informatie te ontvangen 93
II.3.2.1 Codificaties en reikwijdte 93
II.3.2.2 Beperkingen en verplichtingen 95
II.3.2.3 Horizontale werking 97
II.3.3 Godsdienstvrijheid 98
II.3.3.1 Codificaties en reikwijdte 98
II.3.3.2 Beperkingen en verplichtingen 101
II.3.4 Demonstratievrijheid 103
II.3.4.1 Codificaties en reikwijdte 103
II.3.4.2 Beperkingen en verplichtingen 104
II.3.5 Vrijheid van vereniging 105
II.3.5.1 Codificatie en reikwijdte 105
II.3.5.2 Beperkingen en verplichtingen 107
II.3.6 Kiesrecht 109
II.3.6.1 Codificaties en reikwijdte 109
II.3.6.2 Beperkingen en verplichtingen 111
II.4 Procedurele rechten 112
II.4.1 Inleiding 112
II.4.3 Recht op een eerlijk proces 119

III De (potentiële) impact van algoritmes op grondrechten in Nederland 123
III.1 Privacyrechten 123
III.1.1 Inleiding 123
III.1.2 Surveillance 123
III.1.3 ‘Chilling effects’, autonoom denken en autonoom handelen 127
III.1.4 Legaliteit en inbreuken op het recht op privacy 130
III.1.4.1 Bescherming van de woning 131
III.1.4.2 Lichamelijke integriteit 132
III.1.5 Robots, relationele privacy en menselijke waardigheid 133
III.1.6 De-individualisering, persoonlijke autonomie en menselijke waardigheid 134
III.1.7 Het recht om vergeten te worden 136
III.2 Gelijkheidsrechten 138
III.2.1 Inleiding 138
III.2.2 Differentiatie en discriminatie door Big Data-technieken 139
III.2.3 Oorzaken en effecten van algoritmische discriminatie 142
III.2.3.1 Bias in de data 142
III.2.3.2 Bias in het algoritme 144
III.2.3.3 Het maskeren van discriminatie 145
III.2.3.4 De effecten van algoritmische biases 145
III.2.4 Grondrechtelijke aandachtspunten 146
III.3 Vrijheidsrechten 149
III.3.1 Inleiding 149
III.3.2 Vrijheid van meningsuiting en vrijheid om informatie te ontvangen
150
III.3.2.1 Vrijheid van meningsuiting en diversificatie van het media-aanbod
150
III.3.2.2 Pluriformiteit en onafhankelijkheid van informatie 151
III.3.2.3 Algoritmische censuur 156
III.3.2.4 Chilling effect 159
III.3.3 Vrijheid van demonstratie 160
III.3.4 Kiesrecht 162
III.4 Procedurele rechten 165
III.4.1 Inleiding 165
III.4.2 Recht op een effectief rechtsmiddel en op toegang tot de rechter 166
III.4.2.1 Transparantie van besluiten en effectieve toegang 166
III.4.2.2 Een onafhankelijke en onpartijdige rechter 167
III.4.3 Recht op een eerlijk proces 169
III.4.3.1 Afronding van een procedure binnen redelijke termijn 170
III.4.3.2 Open, eerlijk en evenwichtig proces 170
III.4.2.4 Transparante en draagkrachtige motivering 174
III.4.2.5 De onschuldpresumptie 174

IV Conclusie 177
IV.1 Overzicht van grondrechtelijke knelpunten 177
IV.1.1 Privacyrechten 177
IV.1.2 Gelijkheidsrechten 178
IV.1.3 Vrijheidsrechten 180
IV.1.4 Procedurele rechten 182
IV.2 Grondrechtelijke knelpunten in samenhang bezien 183
IV.2.1 Relevante actoren en rechtsverhoudingen 184
IV.2.2 Legaliteit, positieve verplichtingen, horizontale werking en rechterlijke toetsing 185
IV.2.3 Urgentie van de grondrechtelijke knelpunten 187
IV.2.4 Slotsom 189

Literatuur 191
Jurisprudentie 229