Preadviezen 2018

Burgerparticipatie bekeken vanuit een Belgisch constitutioneel perspectief 11
Eric Lancksweerdt

1 Inleiding 11
2 Begripsomschrijving, kenmerken doelstelling 13
2.1 Begripsomschrijving 13
2.2 Kenmerken 13
2.3 Doelstelling 14
3 Participatie gekaderd in een aantal evoluties 17
4 Grondwettelijke verankering 19
4.1 Beperkte verankering in tekst Belgische Grondwet 19
4.2 De betekenis van de grondrechten 24
5 Participatie in wetgeving, bestuur en rechtspraak 25
5.1 Participatie in wetgeving 25
5.2 Participatie in bestuur 27
5.3 Participatie in rechtspraak en conflictoplossing 30
6 Participatie en (nationale) soevereiniteit 30
7 Participatie en de representatieve democratie 34
7.1 Democratie als moeilijk te omschrijven begrip 34
7.2 Democratische legitimering 35
7.3 Participatie en de representatieve democratie 38
8 Participatie en het systeem van ‘checks and balances’ 39
9 Participatie en de rechtsstaat 41
10 Participatie en het gelijkheidsbeginsel 42
11 Participatie en burgerschap 46
12 Verankering in regelgeving? 49
13 Participatief bijstellen van de Grondwet? 50
14 Slotbeschouwingen 51
Democratie van de rede? 53
Jerfi Uzman
1 Inleiding 53
1.1 Vijf voor twaalf voor de parlementaire democratie? 53
1.2 Probleemstelling en eerste afbakening 54
2 De context 55
2.1 Hiërarchie en de wetgever 55
2.2 Deliberatieve democratie 55
2.3 De participatiesamenleving 56
2.4 Onderwijs en technologie 56
2.5 Internationale context 57
3 Burgerparticipatie: een begripsverkenning 58
3.1 Materiële en formele perspectieven 58
3.2 Constitutioneel neutrale en normatieve perspectieven 59
3.3 Nadere afbakening: wetgeving centraal 60
3.4 Functies van burgerparticipatie 61
4 Vormen van burgerparticipatie 62
4.1 De agenderende rol 63
4.1.1 Het petitierecht 63
4.1.2 Het nationaal burgerinitiatief 64
4.1.3 Buitenwettelijke agendering: strategisch procederen bij de rechter 66
4.2 De adviserende rol: inspraak en consultatie 67
4.2.1 Hoorzittingen en rondetafelgesprekken 68
4.2.2 Internetconsultatie 68
4.3 ‘Zal ik even met je meedenken’: coproduceren 71
4.3.1 Wikiconsultatie 71
4.3.2 Participatieve deskundigenadvisering 73
4.3.3 Burgerfora 74
4.3.4 Mengvormen: het IJslandse experiment 76
4.4 Resumerend 78
5 Staatsrechtelijke analyse 78
5.1 Grondwet, wet en internationaal recht 78
5.2 Op zoek naar legitimatie: de democratische rechtsstaat als kader 80
5.3 Participatie en de rechtsstaat 81
5.3.1 De relatie tussen participatie en de rechtsstaat 81
5.3.2 Grondrechten 84
5.3.3 Rechterlijke toetsing 87
5.3.4 Machtsverdeling 89
5.3.5 Legaliteit 89
5.4 Participatie en democratie 91
5.4.1 Legitimatie door (volks)soevereiniteit? 91
5.4.2 Het primaat van de representatieve democratie 94
5.4.3 Representatie in het positieve recht 97
5.5 Resumerend: democratie van de rede? 99
6 Uitgeleide 100
Het Belgische strafrecht: veel aandacht voor de vrijheidsbeneming en de vrijheidsbeperking 101
Yves Van Den Berge
1 Inleiding 101
1.1 Afbakening 101
1.2 Structuur en inhoud 102
1.3 Invalshoek 102
2 Beleidsverklaringen en plannen 102
2.1 Regeerakkoord federale regering 102
2.2 Justitieplan van de minister van Justitie 103
2.3 Hercodificatie van de wetgeving door de minister van Justitie 104
2.3.1 Opzet 104
2.3.2 Nieuw Strafwetboek 104
2.3.3 Wetboek van Strafuitvoering 105
2.3.4 Nieuw Wetboek van Strafprocesrecht 106
2.4 Maatschappelijke realiteit en gebeurtenissen 107
3 Strafrechtelijk sanctiestelsel 107
3.1 Historiek en evolutie van het denken over de straffen en de strafuitvoering 107
3.1.1 Over de straffen en de bestraffing 107
3.1.2 Over de uitvoering van de straffen: interne rechtspositie 111
3.1.3 Over de uitvoering van de straffen: externe rechtspositie 115
3.2 Overzicht van de huidige straffen in het Strafwetboek 117
3.2.1 Algemeen 117
3.2.2 Opdeling 118
3.2.3 Verhoging van de correctionele gevangenisstraffen 120
3.2.4 Invoering van de terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank 122
3.2.5 Ruimere toepassing van de herhaling 125
3.3 Overzicht van de uitvoering van de vrijheidsbenemende straffen 126
3.3.1 Algemeen 126
3.3.2 Van gunst naar recht 127
3.3.3 Statuut en uitspraak van vonnissen 128
3.3.4 Vervroegde invrijheidstelling: voorwaardelijke invrijheidstelling (VI) en voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering van het grondgebied (VLV) 129
4 Naar een nieuw Strafwetboek 142
4.1 Doel van de vernieuwing 142
4.2 Uitgangspunten 143
4.3 Enkele inhoudelijke aspecten inzake de misdrijven en de straffen 144
4.3.1 Misdrijven 144
4.3.2 Straffen 145
4.3.3 Herhaling 146
5 Naar een nieuw Wetboek van Strafuitvoering 146
5.1 Doel van de vernieuwing 146
5.2 Inhoudelijke krachtlijnen 148
6 Internering 149
6.1 Problematiek 149
6.2 Nieuwe wetgeving 150
7 Besluit 151
Vrijheidsbeperking en vrijheidsbeneming in het Nederlands strafrechtelijk sanctierecht 153
Edwin Bleichrodt
1 Introductie 153
2 Van vrijheidsbeneming naar vrijheidsbeperking 154
3 Van vrijheidsbeperking naar meer vrijheidsbeperking 158
4 Vormen van vrijheidsbeneming en vrijheidsbeperking in het Nederlands sanctiestelsel 161
4.1 Inleiding 161
4.2 Vrijheidsbeneming 162
4.3 Vrijheidsbeperking 166
5 De gevangenisstraf; recente ontwikkelingen 170
5.1 Inleiding 170
5.2 Voorwaardelijke invrijheidstelling 173
5.3 Levenslange gevangenisstraf 178
6 Afsluiting 184
6.1 Vrijheidsbeperking en vrijheidsbeneming: twee loten van dezelfde stam? 184
6.2 Vrijheidsbeperking en vrijheidsbeneming in een veranderend sanctiestelsel 186
Wilsautonomie in het Belgische goederenrecht 189
Vincent Sagaert

I Algemene uitgangspunten: het goederenrecht als onderdeel van de openbare orde? 189
A Verbintenissenrecht versus goederenrecht: wilsvrijheid versus wilsgebondenheid? 189
B Een toepassing van de wilsgebondenheid: de ontvlechting van ‘numerus clausus’ in ‘Typenzwang’ en ‘Typenfixierung’ 191

II Het Franse goederenrecht: een spiegel of een muur voor het Belgische recht? 192

III Het ‘numerus clausus’-beginsel in het Belgische recht 196
A ‘Typenzwang’ in het Belgische recht: een wankele wettelijke en jurisprudentiële grondslag 196
1 Wettelijke grondslag: artikel 543 van het Burgerlijk Wetboek als strohalm? 196
2 Jurisprudentiële grondslag: het ‘numerus clausus’-beginsel wordt omarmd, maar niet verankerd 198
3 Conclusie over ‘Typenzwang’ naar Belgisch recht 200
B ‘Typenfixierung’ in het Belgische recht 200
1 Algemeen: een laxistische benadering voor algemene zakelijke gebruiks- en genotsrechten 200
2 Een meer rigide benadering voor erfdienstbaarheden als bijzondere en niet-exclusieve gebruiksrechten? 201
C Typenzwang en Typenfixierung in het Voorontwerp Boek II van Burgerlijk Wetboek 203

IV De argumenten pro en contra: het ‘numerus clausus’-beginsel gewikt en gewogen 206
A Rechtshistorische grondslag 206
B Rechtseconomische grondslag 208
1 Algemeen: ‘numerus clausus’ in de balans tussen commons en anti-commons 208
2 De bijdrage van het ‘numerus clausus’-beginsel tot de transactiekosten 209

V De rol van exclusiviteit voor het gesloten stelsel van het goederenrecht 213
A Objectieve exclusiviteit van de vermogensrechten 214
1 Geen exclusiviteit tussen persoonlijke en zakelijke gebruiksrechten: huur als quasizakelijk recht 214
2 Geen exclusiviteit tussen de zakelijke gebruiksrechten onderling 220
3 Geen exclusiviteit tussen appartementsmede-eigendom en opstal: volume-eigendom als gemeenschappelijk snijvak 223
4 Steeds minder exclusiviteit tussen erfdienstbaarheden en algemene zakelijke gebruiks- en genotsrechten 224
5 Tussenconclusie: gebruiks- en genotsrechten als open systeem (?) 230
B Subjectieve exclusiviteit van de vermogensrechten 230
1 Exclusiviteit als onderscheidend kenmerk tussen persoonlijke en zakelijke rechten? 230
2 Exclusiviteit als wezenskenmerk van het eigendomsrecht? 231

VI Het ‘numerus clausus’-beginsel bij zakelijke zekerheidsrechten 233
A Typenzwang en zakelijke zekerheden 233
1 Algemeen 233
2 Toepassing op de fiduciaire eigendom tot zekerheid 234
B Typenfixierung bij zakelijke zekerheidsrechten (bevoegdheden van de titularis) 237

VII Conclusie: pleidooi voor een centripetaal model van zakelijke rechten 240
Partijautonomie in het Nederlandse goederenrecht 243
Steven Bartels
1 Inleiding 243
2 Het gesloten systeem van goederenrecht tegenover het (half )open systeem van verbintenissenrecht 244
3 De numerus clausus van goederenrechtelijke rechten 249
4 Exclusiviteit en het gesloten stelsel 254
5 Beschikkingsregelingen 257
6 Beïnvloeden van eigendomsverkrijging 260
7 Conclusie 262

Preadviezen 1997-2018 263