Recht en existentie in filosofie en literatuur

Voorwoord bij de tweede editie 9
Redactionele inleiding Het troebele water van het recht 11
Claudia Bouteligier en Timo Slootweg

Hoofdstuk 1. Persoon en geweten bij Paul Scholten 29
Timo Slootweg
1.1 Inleiding 29
1.2 De rechterlijke beslissing 31
1.3 Idee of Persoon / Idealisme en Personalisme 33
1.4 Uit de schaduw van de boom der kennis 38
1.5 De waarheid als ontmoeting 42
1.6 Het recht van de naaste 47
1.7 Slotbeschouwing. Het geweten te recht en de kunst van rechtsvinding 52

Hoofdstuk 2. Het geloof als kunstwerk 59
Timo Slootweg
2.1 Inleiding 59
2.2. Vrees en beven. Pleidooi voor het onbegrijpelijke 60
2.3 Problemen 1 en 2: het enkele en het algemene 64
2.4 Relatieve betekenis van het universele 69
2.5 Wie niet werkt zal niet eten 71
2.6 Probleem 3 74
2.7 Slotbeschouwing. Ontmoeting, geweten en recht 75

Hoofdstuk 3. Prometheus en het tragische denken bij Nietzsche 83
Timo Slootweg
3.1 Inleiding 83
3.2 De geboorte van de tragedie uit de geest van de muziek 84
3.3 De ontketende Prometheus 91
3.4 De dood van de tragedie 94
3.5 Plato over kunst en tragedie 97
3.6 De historische werking van het socratisme 100
3.7 Aristoteles’ theorie van de tragedie 104
3.8 Voorbij goed en kwaad. Naar een ethiek van de tragische rede 109
3.9 Wat is wijsheid? 111
3.10 Slotbeschouwing. Recht, kunst en democratie 114

Hoofdstuk 4. Dostojevski’s Aantekeningen en De droom 119
Claudia Bouteligier
4.1 Inleiding 119
4.2 ‘Aantekeningen uit het ondergrondse’: een ongemakkelijke bekentenis 124
4.2.1 Bewustzijn en het Kristallen Paleis 126
4.2.2 Dostojevski’s verzet tegen de utopie van de nieuwe mens 129
4.3 ‘De droom’ en de oorspronkelijke gemeenschap 137
4.3.1 Een verlichte ster in een duistere hemel 138
4.3.2 Broederschap en het sociaal contract 144
4.4 Slotbeschouwing 149

Hoofdstuk 5. Dostojevski’s Legende van de grootinquisiteur 153
Claudia Bouteligier & Timo Slootweg
5.1 Inleiding 153
5.2 Een ontmoeting met de Karamazovs 154
5.3 De grootinquisiteur en de verzoekingen van Christus 157
5.3.1 De eerste verzoeking: brood en gehoorzaamheid 159
5.3.2 De tweede verzoeking: wonderen 163
5.3.3 De derde verzoeking: macht en universele eenwording 165
5.4 ‘Maakt ons desnoods tot slaaf’: gevolgen voor staat en recht 171
5.4.1 Christendom en theocratie 171
5.4.2 De staat als kerk 173
5.5 Slotbeschouwing 176

Hoofdstuk 6. Unamuno, Don Quichot en het tragisch quichottisme 179
Timo Slootweg
6.1 Inleiding. Het kwestieuze einde van Don Quichot 179
6.2 Nietzsche over Don Quichot 182
6.3 Unamuno’s worsteling met het einde 183
6.4 Nietzsche en Unamuno 184
6.5 Het verlangen naar onsterfelijkheid 189
6.6 Unamuno’s opvatting van het geloof 192
6.7 Unamuno, Pascal en Kierkegaard 195
6.8 Apocatastasis 201
6.9 Feit, fictie en filosofie: Don Quichot 204
6.10 Nooit meer slapen 209
6.11 Slotbeschouwing. Het tragische leven in politiek en recht 212

Hoofdstuk 7. ‘Voor de wet’ van Kafka 217
Timo Slootweg
7.1 Inleiding 217
7.1.1 Synopsis van Het proces 217
7.1.2 ‘Voor de wet’ (de parabel) 218
7.2 Rechtsvinding en literatuur 219
7.3 Kafka en het existentialisme 223
7.4 De erfzonde 226
7.5 Angst, schuld en proces 229
7.6 Menselijkheid en liefde 233
7.7 De aporie van de wet en de tragiek van de rechtsvinding 238
7.8 Recht en verbeelding 244
7.9 Slotbeschouwing. Droom en werkelijkheid 248

Hoofdstuk 8. Sartres Walging: het verhaal als constructie 253
Claudia Bouteligier
8.1 Inleiding 253
8.2 ‘Walging’: noodzakelijkheid versus contingentie 256
8.2.1 De walging van Roquentin 259
8.2.2 De zijnsleer van Sartre 262
8.3 Het leven als verhaal: de narratio als constructie 268
8.3.1 Sartres kritiek op narrativiteit 272
8.3.2 Het probleem van het narratief verstaan 278
8.4 Slotbeschouwing 284

Hoofdstuk 9. De vreemdeling van Camus: recht en empathie 287
Claudia Bouteligier
9.1 Inleiding 287
9.2 De ongrijpbare Meursault 290
9.2.1 ‘De vreemdeling’: eerste deel 291
9.2.2 De mens als vreemdeling 296
9.2.3 Meursault en de absurde levenshouding 299
9.3 De persoonlijke benadering in het recht 304
9.3.1 De welwillende advocaat en de empathische rechter 304
9.3.2 Het absurde en het probleem van het conformisme 311
9.3.3 Empathie: het vreemde ‘eigen’ maken 315
9.4 Slotbeschouwing 322

Hoofdstuk 10. Camus: De Pest en De mens in opstand 325
Hendrik Kaptein
10.1 Inleiding 325
10.2 De pest. Romankunst als correctie op het leven 326
10.3 Menselijke revolte als maat 329
10.4Vrijheid en verontwaardiging of de onmogelijkheid van het noodlot 332
10.5 De waarde(n) van Camus 334
10.6 Rechtvaardigheid 336
10.7 Schuld 338
10.8 Mens zijn hier en nu: open het dorp 340
10.9 Opstand en stoïcisme: met Epictetus terug naar God 341
10.10 Slotbeschouwing en agenda. De mens is geen idee 345

Bibliografie 351
Index van zaken en personen 361
Over de auteurs 369