Dialoog in recht en literatuur

Voorwoord 9

Hoofdstuk 1. Opzet tot kritiek van de narratieve rede 11
1.1 Inleiding 11
1.2 ‘Recht en literatuur’: achtergrond en relevantie 13
1.2.1 Het ontstaan van ‘Recht en literatuur’ en de traditionele indeling 15
1.2.2 Uitdagingen voor ‘Recht en literatuur’ 18
1.3 Literatuur en het morele oordeelsvermogen 21
1.3.1 Plato en Aristoteles: censuur en universaliteit 22
1.3.2 Narratieve ethiek en het ethische appèl van literatuur 26
1.3.3 Empathie en het belang van inleving 35
1.4 Narratieve rechtsethiek: de toepassing op het recht 41
1.4.1 Het wetenschappelijk paradigma in recht en rechtsvinding 43
1.4.2 Rechtsvinding en het juridisch inlevingsvermogen 47
1.5 Aanpak en afbakening 51
1.5.1 Methodologie, verantwoording literatuur en romankeuze 52
1.5.2 Opbouw 57

Hoofdstuk 2. Broederschap, persoon en recht 61
2.1 Inleiding 61
2.2 ‘Aantekeningen uit het ondergrondse’: een ongemakkelijke bekentenis 66
2.2.1 Bewustzijn en het Kristallen Paleis 69
2.2.2 Dostojevski’s verzet tegen de utopie van de nieuwe mens 72
2.3 ‘De droom’ en de oorspronkelijke gemeenschap 81
2.3.1 Een duistere hemel en een verlichte ster 82
2.3.2 Broederschap en het sociaal contract 89
2.4 ‘De gebroeders Karamazov’: als alles geoorloofd is 95
2.4.1 Een ontmoeting met de Karamazovs 97
2.4.2 ‘Een gerechtelijke dwaling’ 101
2.4.3 Dialogiciteit en ‘de persoon van de idee’ 109
2.5 Slotbeschouwing 112

Hoofdstuk 3. Woord en ontmoeting 117
3.1 Inleiding 117
3.2 ‘In den beginne is de relatie’ 122
3.2.1 Eerste deel: ontmoeting, geest en liefde 124
3.2.2 Tweede deel: ervaring, grens en eigenwezen 128
3.2.3 Derde deel: het eeuwige Jij en de volkomen betrekking 135
3.3 De gemeenschap van Ik en Jij 140
3.3.1 Het midden en het doen van recht 141
3.3.2 Rechtsvinding en dialoog 143
3.3.3 Een eerste problematisering van empathie: surrogaat voor de ontmoeting 147
3.4 Slotbeschouwing 153

Hoofdstuk 4. Verleidingen en valkuilen van de narratio 159
4.1 Inleiding 159
4.2 ‘Walging’: noodzakelijkheid versus contingentie 163
4.2.1 De walging van Roquentin 165
4.2.2 De zijnsleer van Sartre 170
4.3 Het leven als verhaal: de narratio als constructie 176
4.3.1 Sartres kritiek op narrativiteit 181
4.3.2 Een tweede problematisering van empathie: narratief verstaan 188
4.4 Slotbeschouwing 195

Hoofdstuk 5. Recht, empathie en het absurde 203
5.1 Inleiding 203
5.2 De ongrijpbare Meursault 207
5.2.1 ‘De vreemdeling’: eerste deel 208
5.2.2 De mens als vreemdeling 213
5.2.3 Meursault en de absurde levenshouding 217
5.3 De persoonlijke benadering in het recht 221
5.3.1 De welwillende advocaat en de empathische rechter 222
5.3.2 Het absurde en het probleem van het conformisme 229
5.3.3 Een derde problematisering van empathie: juridisch inlevingsvermogen 234
5.4 Slotbeschouwing 239

Hoofdstuk 6. Conclusie: kritiek van de narratieve rede 243
6.1 Inleiding 243
6.2 De grootinquisiteur en de verzoekingen van Christus 247
6.2.1 Het requisitoir: ‘Ik wil uw liefde niet, omdat ik u zelf niet liefheb’ 248
6.2.2 De eerste verzoeking: brood en gehoorzaamheid 249
6.2.3 De tweede verzoeking: elitarisme en de onmogelijkheid van de liefde 251
6.2.4 De derde verzoeking: het aardse koninkrijk en universele eenwording 252
6.3 ‘Maakt ons desnoods tot slaaf’: gevolgen voor staat en recht 255
6.3.1 Christendom en theocratie 256
6.3.2 De staat als kerk en de gemeenschap van Ik en Jij 258
6.4 De narratieve rede als verzoeking van de narratieve rechtsethiek 262
6.4.1 Empathie als surrogaat van de ontmoeting 262
6.4.2 Narratief verstaan: het vreemde ‘eigen’ maken 264
6.4.3 Implicaties van de werking van empathie en de narratieve rede 266
6.5 Recht en literatuur in dialoog: het existentiële appèl van

Literatuur 268
Bibliografie 273
Index van zaken en personen 289
Curriculum vitae 295