Good vibrations

Waar in de jaren zestig Californië en Amsterdam de epicentra waren van een ongekend positieve levensvisie, is het zwaartepunt daarvan nu naar andere delen van de wereldbol verschoven, om precies te zijn naar China en India. Iedere keer dat ik er voor mijn werk of vakantie kom, word ik getroffen door de ongekende positiviteit waarmee Chinezen en Indiërs door het leven gaan. Ik weet dat ik mij met een dergelijke generalisatie op glad ijs begeef: er zullen in die contreien ongetwijfeld ook chagrijnen voorkomen. Als dat zo is, ben ik ze niet tegengekomen. De mensen die ik ontmoette, waren vol zelfvertrouwen en gingen er vanuit dat de toekomst alleen maar beters in petto heeft. Men ziet weliswaar ook beren op de weg, maar men maakt zich niettemin weinig zorgen over de dag van morgen. Integendeel: positief denken! Niet zeuren en bij de pakken neerzitten, maar aanpakken en doen! Zo luidt het motto waarmee vele honderden miljoenen Chinezen en Indiërs door het leven gaan.

Wanneer gekeken wordt naar de fenomenale prestaties die met name China de afgelopen jaren op economisch gebied heeft geleverd, verwijst men veelal naar betrekkelijk harde, demografische, geografische en politieke factoren. Veel minder aandacht is er voor het belang van de gevoelsfactor. Dit gebrek aan erkenning voor de betekenis van gevoelens, en met name van positieve gevoelens, is niet toevallig. Economie en emoties gaan niet goed samen. Sterk geworteld in de Verlichtingsfilosofie, heeft de economie zich altijd op het standpunt van het rationeel beslissende individu gesteld. Voor ‘irrationele’ factoren als emoties was binnen de economische theorie geen plaats. Deze werden hooguit gezien als negatief te duiden ‘animal spirits’, die zoveel mogelijk in bedwang moesten worden gehouden.

Inmiddels is dit standpunt achterhaald. Onderzoek toont aan dat gevoelens er wel degelijk toe doen. Sterker nog, zelfs bij de meest triviale keuzes – eten we vanavond erwten- of tomatensoep? – blijken gevoelens een dominante rol te spelen. Dat komt, omdat de capaciteit van onze ratio maar zeer beperkt is. Vaak is het rationele deel van onze hersenen nog druk om alle opties en consequenties door te rekenen, maar is de keuze allang op gevoelsmatige gronden gemaakt. Dat moet ook in een dynamische omgeving als de onze. Stel je voor dat we bij iedere keuze een time-out vragen omdat we ons nog even dienen te bezinnen…

Hoewel het belang van emoties bij het nemen van beslissingen buiten kijf staat, moeten we er volledigheidshalve aan toevoegen dat de ene emotie de andere nog niet is. In het hele scala van gevoelens moeten we met name een onderscheid maken tussen positieve en negatieve emoties. Wanneer negatieve emoties als angst, cynisme, woede en afgunst overheersen, heeft dit tot gevolg dat mensen defensief en passief worden. Wie zich laat leiden door negatieve gevoelens, ziet zijn wereld letterlijk en figuurlijk krimpen. Hij of zij sluit zich op in zijn eigen denkwereld en staat niet langer open voor alternatieve mogelijkheden. Hoe anders is het, wanneer men overmand wordt door positieve emoties als hoop, plezier of trots. De horizon wordt op dit soort momenten niet kleiner, maar juist breder. Men ziet plotseling allerlei nieuwe kansen. Men krijgt hoop en zelfvertrouwen. Men gaat dingen doen die men nog nooit eerder heeft gedaan. Bijgevolg wordt men speelser en creatiever.

Ik hoor het je denken: als het zo ligt, dan moeten we misschien een beetje positiever gaan doen. Maar zo makkelijk gaat het niet. Negativiteit heeft de vervelende eigenschap om positieve gevoelens te verdringen. Onderzoek heeft uitgewezen dat men tegenover iedere negatieve prikkel drie keer zoveel positieve gevoelens moet stellen om de eindbalans in de positieve richting te doen uitslaan. Een beetje positief helpt niet om de ‘good vibrations’ ruim baan te geven. Daarvoor is een omslag in houding en gedrag noodzakelijk. Voor wie zich daarin wil bekwamen: in haar boek Positivity reikt de Amerikaanse onderzoekster Barbara Frederickson een aantal interessante handvatten aan om negatieve gevoelens te weren en het positieve te cultiveren. Wie niet van lezen houdt, raad ik aan om per ommegaande een reis naar het Verre Oosten te ondernemen teneinde daar wat positiviteit te tanken. Want dat kunnen we in dit land best gebruiken!