De emotionele mens - Waarom onze emoties bepalen wie we zijn

Emoties hebben ten onrechte te kampen met een negatieve reputatie. Van iemand zeggen dat hij of zij emotioneel is, is meteen al een diskwalificatie van wat hij of zij op dat moment zegt of doet. En emoties worden vrij algemeen gezien als een bron van allerlei ellende en gedoe. En als het over zaken gaat als empathie en huilen, dan kan zelfs je competentie ter discussie worden gesteld.

En dat is opmerkelijk, want feitelijk zijn emoties juist bedoeld om problemen te voorkomen of op te lossen, niet om die te veroorzaken. En op het juiste moment en met de gepaste intensiteit met de juiste emotie reageren, is juist een hele krachtige leiderschapstool.

Wat zijn emoties eigenlijk? Gevoelens zullen veel lezers zeggen. Maar dat is nog niet het halve verhaal. Emoties zijn zo veel meer dan gevoelens. Ze beïnvloeden immers ons lichamelijk functioneren, ons denken en beslissen, en ons gedrag. We zijn allemaal uitgerust met een ruim aantal emoties in ons gedragsrepertoire: angst, woede, afgunst, spijt, nostalgie, schaamte, etc. Het cruciale punt is dat degenen die die emoties op het juiste moment en met de juiste intensiteit - dus op gepaste wijze - vertonen succesvoller zijn in hun leven, zowel in werk als in relaties. Of nog breder, in hun sociaal en moreel functioneren.

Laat ik twee voorbeelden geven, allebei uit het (Amerikaanse) leger. Het eerste betreft Norman "the Bear" Schwarzkopf, de opperbevelhebber van het Amerikaanse leger ten tijde van de eerste Golfoorlog. Tot niet geringe verbazing van de interviewster openbaarde deze Amerikaanse held dat hij ook wel eens huilde. (Trouwens, doorheen de geschiedenis huilen helden altijd, als daar een goede reden voor is!). Maar hij legde daarbij ook precies uit hoe belangrijk timing en de specifieke situatie daarbij zijn. Nee, als hij zijn mannen naar het front moest sturen, dan waren er geen tranen, dan overheerste de uitstraling van daadkracht en moed. Maar als hij op Kerstavond samen was met zijn manschappen en sommigen dan hun familie misten en een traantje lieten, dan kon hij weleens meehuilen. Dat was een moment voor empathie en zo'n traan werkt dan heel verbindend. Op dat moment sta je niet zozeer boven je manschappen, maar ben je een van hen.

Een tweede voorbeeld betreft een collega van Schwarzkopf, luitenant-generaal Gus Pagonis, die in die oorlog verantwoordelijk was voor de logistiek. In een inmiddels zeer beroemd artikel in de Harvard Business Review legde deze leider uit dat twee zaken voor goed leiderschap essentieel zijn: expertise en empathie. Als je weliswaar kennis van zaken hebt, maar niet begrijpt waar je manschappen op welk moment behoefte aan hebben en wat voor hen de belangrijkste uitdagingen en kritieke momenten zijn dan ben je toch beperkt in wat je als leider te bieden hebt. Pas als je echt mee kunt denken en vooral ook kunt anticiperen op wat er zoal kan gebeuren, dan ben je een leider die ontzag afdwingt en naar wie geluisterd wordt. Een empathisch leider weet ook precies wie welke interesses en kwaliteiten heeft en kan dus heel goed individuele competenties en interesses matchen met taken. Op die manier kunnen individuele verschillen van werknemers juist tot een kracht gemaakt worden.

Hoe belangrijk de juiste intensiteit en timing van emoties is, kan mooi geïllustreerd worden aan de hand van woede. Ook daarvoor gelden allerlei subtiele spelregels en je moet dus de regels van het boosheidspel goed kennen om je emotie echt effectief te laten zijn. Want zeker boosheid is een emotie die ertoe kan leiden dat je een bepaald, negatief stempel krijgt. Boos worden als daar een goede reden voor is, zal niemand je kwalijk nemen, als je tenminste de emotie ook op een adequate wijze weet te uiten. Onbeheerste boosheid, die gepaard gaat met vloeken en agressie, leidt er toe dat anderen je gaan zien als iemand die 'niet spoort', een 'gekkie, die zich niet in de hand heeft', met als resultaat dat anderen je niet meer serieus wensen te nemen. Met beheerste, gepaste boosheid, kan je veel eerder rekenen op begrip en aandacht voor de reden van je boosheid.

Emoties, en zelfs ook al de anticipatie van emoties, sturen ons gedrag en kunnen dus worden aangewend om gedrag te beïnvloeden. En ze bepalen ook hoe anderen over ons denken. Worden we gezien als onverschillig of juist met een kort lontje? Als iemand die overgevoelig is of een koude kikker? En als je als leider empathie goed weet te gebruiken, dan weet je niet alleen wat je medewerkers boos of angstig kan maken of zich schamen voor hun werkgever, maar ook hoe je ze trots kan laten zijn op hun werk of de organisatie.

Overal waar mensen samen zijn en met anderen moeten samenwerken zullen emoties op enig moment de kop opsteken. Die kunnen veel kwaad doen, maar juist ook veel goeds. Maar dat vraagt om een gedegen inzicht in hoe allerlei ogenschijnlijk subtiele factoren daarbij een beslissende rol kunnen spelen.