Het lijkt mij dat geen enkele school tegen formatieve assessment kan zijn. Elke leraar of docent wil immers weten hoe zijn leerling leert. Toch is dit onderwerp bij lange na nog geen gemeengoed op scholen in Nederland. Een van de belangrijkste redenen daarvoor moet gezocht worden in het populairdere zusje van formatieve assessment te weten summatieve assessment (eindtoetsing). Scholen toetsen wat af en er hangt blijkbaar ook veel van af: van schooladvieskeuze tot aantal fte’s op een school. Maar wanneer scholen gegijzeld worden door de druk die uitgaat van summatieve toetsing (denk aan de CITO toetsen) en zich ook niet bewust zijn dat dit op termijn zeer schadelijk kan zijn voor het leren èn de bijbehorende prestaties, kunnen er grote leerproblemen ontstaan bij leerlingen. Een fixed mindset ligt dan op de loer.
Hoe daar mee om te gaan? Met het alternatief dat Clarke biedt! Dit boek biedt een zeer gedegen overzicht wat er op dit terrein speelt. Maar de lezer is gewaarschuwd: dit voer je niet zomaar even in. Het boek is een beginstap op weg naar bewustwording. Clarke schetst het totale Umfelt van dit fascinerende onderwerp. Gezegd moet worden dat formatieve assessment hoog in de ranking staat van onderzoeker John Hattie als een van de aspecten die impactvol zijn voor het leren. Daarnaast is dit onderwerp goed te combineren met het andere minstens zo intrigerende onderwerp ‘growth mindset’. Waarover gaat dit boek? Met name hoe je als school een lescultuur en -structuur opbouwt rondom formatieve assessment. De lezer krijgt niet alleen een denkrichting mee van de auteur maar vooral veel praktische handvatten. Veel aandacht wordt besteed aan de ontwikkeling van de growth mindset. Zo kan de lezer een schoolbrede aanpak terugvinden van een twintigtal stappen om een growth mindset in te voeren op een basisschool. Mocht je als lezer denken dat je alleen maar overladen wordt met theorie dan heb je het mis. De praktijk komt goed aan bod. In het boek zijn op talloze plekken allerlei verwijzingen te vinden naar video-opnames waarin de lezer zelf kan vaststellen hoe de theorie door Clarke uitgelegd, werd toegepast op scholen. De lay-out van het boek is prettig en maakt dat het aantrekkelijk is om te lezen. Stevig papier, groot formaat en kleur zijn de ingrediënten van dit boek dat je als docent nog vaak als naslagwerk wilt hanteren.
Een tot de verbeelding sprekend hoofdstuk vond ik hoofdstuk vier: ‘Praten en praatmaatjes’. Vroeger moest het juist stil zijn in de klas en werd je niet geacht als leerling met je buurman of buurvrouw te praten. Clarke verwerpt deze oude opvatting door overtuigend te stellen dat leerlingen veel van elkaar kunnen leren zowel inhoudelijk als ook op sociaal terrein en dat ze om die reden met elkaar juist moeten ‘praten’. Maar niet zomaar praten, maar dingen bespreken en samen verbeteren. Een praktische strategie die zij scholen aanbeveelt is dat leerlingen de hele week bij hun praatmaatje blijven zitten. Daarna wordt er gewisseld. Niet langer moeten kinderen hun vinger opsteken om een antwoord te geven op de vraag van de leerkracht. Eerst overleggen met elkaar. Hoe simpel klinkt dit alles. Maar op de filmpjes zie je als lezer (en: kijker) dat praatmaatjes elkaar goed kunnen helpen. De leerkracht is niet langer de deskundige maar hij faciliteert het leren. Ook is de auteur er een groot voorstander van om de leerlingen het leerdoel te laten kennen. Voor Clarke heeft dat een aantal voordelen, namelijk dat de leerling zelf een beeld kan krijgen van de norm, dat hij zijn prestatie kan vergelijken met die norm en dat hij vervolgens actie kan ondernemen ter verbetering. Formatieve assessment gaat over het activeren van leerlingen, hen serieus nemen door hen bij het onderwijs te betrekken. De leerkracht praat niet langer tegen zijn leerlingen maar met zijn leerlingen.
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat. Hij is auteur van de boeken Meegaan of dwarsliggen, Werkvormen voor managers en Leidinggeven kun je zelf. Samen met meerdere auteurs schreef hij onder red. van Rob van Es het boek Praktijkboek Veranderdiagnose en samen met Peter van den Boom schreef hij Theatervoorstellingen in organisaties. Naast zijn schrijfactiviteiten is hij spreker en organiseert hij trainingen en seminars over actuele managementthema's.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.