Mensen zijn tegenwoordig steeds beter in staat om zelf hun werk te organiseren en om hun eigen ontwikkeling vorm te geven. Zowel persoonlijk als professioneel. Daar blijkt lang niet altijd meer een organisatie en een manager voor nodig te zijn. Volgens Menno Lanting is dàt misschien wel het spectaculairste effect van het explosief toegenomen gebruik van internet in het algemeen en van sociale media in het bijzonder.
Zijn eerste boek Connect! werd een bestseller. En staat niet voor niets op de shortlist voor de verkiezing van het Managementboek van het Jaar 2011. Vorig jaar gaf hij na negen jaar voor De Baak te hebben gewerkt zijn vaste baan op en begon hij voor zichzelf als freelance strateeg en innovator. Thema’s waar hij zich op richt zijn leiderschap, executive development, connectiviteit, strategie en business innovatie. Daarmee ondersteunt hij organisaties om aangesloten te blijven bij de veranderende wereld. Ondertussen schreef hij zijn tweede boek: Iedereen CEO.
Hedendaagse kenniswerkers, betoogt Lanting daarin, zijn minder dan ooit afhankelijk van fysieke organisaties. De ‘connected wereld’ doet een beroep op de vaardigheid om virtueel samen te werken en op het vermogen om eigen kennis en kunde over het voetlicht te brengen. Online netwerken, gedragen door sociale media als LinkedIn, Hyves en Twitter zijn daarvoor het gedroomde platform.
‘Sociale netwerken worden steeds belangrijker,’ stelde Lanting al vast in ‘Connect!’. ‘Dat vraagt om ingrijpende aanpassingen van organisaties. Via die netwerken zijn we massaal virtueel met elkaar verbonden. Hierdoor ontstaat een open en onbegrensde wereld van samenwerking, creativiteit, communicatie over en weer en businesskansen. Doordat consumenten en medewerkers zich wereldwijd zo gemakkelijk kunnen groeperen, worden zij steeds machtiger.’
Adoptie van sociale media
En om die toenemende macht gaat het allemaal, in ‘Iedereen CEO’. Managers vrezen voor hun positie in de oude hiërarchische structuren, weet Lanting. Hoewel het besef van een nieuwe wereld groeit, bedienen heel veel bedrijven en instellingen zich nog steeds van de structuren en van management- en leiderschapsstijlen die hun oorsprong vinden in de negentiende eeuw. Daardoor blijft binnen en buiten organisaties veel talent, passie en creativiteit structureel onderbenut. Dat leidt tot de stijgende frustratie, niet alleen bij werknemers maar ook bij consumenten. Werknemers zijn net als zelfstandige professionals steeds beter in staat om zelf hun werk te organiseren en om hun eigen ontwikkeling vorm te geven. Van speelbal worden ze het centrum. ‘Managers lopen daarbij vaak meer in de weg dan dat ze behulpzaam zijn. Vind je het gek dat steeds meer mensen voor zichzelf kiezen en hun eigen CEO worden?’ vraagt Lanting.
Kunnen we dus maar beter per direct afscheid nemen van alle CEO’s, directeuren, managing directors, directeuren-generaal en alle andere titels aan de top, en dat iedere werknemer naar believen kan meesturen in een organisatie? ‘Nee, dat is niet wat ik bedoel. Waar het me om gaat is dat leiders moeten beseffen dat er een machtsverschuiving plaatsvindt, en dat die samengaat met de groeiende adoptie van sociale media. Het is mijn stellige overtuiging dat de meeste bedrijven het met de huidige organisatievormen en wijze van managen en leidinggeven niet gaan redden. Leiders moeten zich gaan afvragen wat de meerwaarde van hun organisatie is voor werknemers en voor consumenten.’
Als adviseur maakt Lanting regelmatig mee dat bedrijven die met sociale media aan de slag gaan, blijven steken op een praktisch en uitvoerend niveau. ‘Ze komen met vragen en opmerkingen als: Hoe stellen we richtlijnen op over hoe medewerkers Twitter moeten gebruiken?, Onze concurrent heeft een community, die moeten wij ook zo snel mogelijk opzetten!, en Kunnen we ook een leuke personeelswervingsactie doen via Hyves?’ Dat kunnen buitengewoon zinvolle initiatieven zijn, geeft Lanting toe. Maar als het daartoe beperkt blijft, doet dat geen recht aan de fundamentele verandering die gaande is.
Leiderschapsprincipes
‘De benodigde verandering vraagt om meer dan alleen “iets doen” met sociale media. In de connected wereld staan zaken als transparantie, wederkerigheid, publieke verantwoording, toegankelijkheid en verbondenheid centraal. Niet geheel toevallig zijn dit ook de belangrijkste aspecten van sociale media. Deze online netwerken zijn een manifestatie van een nieuwe structuur, een nieuw tijdperk. We hebben een nieuwe houding nodig om ons los te maken van het industriële tijdperk.’
Er zullen niet alleen andere organisatievormen moeten ontstaan, maar ook zal onze kijk op leiderschap radicaal moeten veranderen. Leiderschap wordt in deze eeuw steeds minder een positie boven in de organisatie, en komt steeds meer midden in de organisatie te liggen. Bovendien zal in de connected wereld veel vaker collectief leiderschap ontstaan.
Met ‘Iedereen CEO’ wil Lanting een lans breken voor nieuwe organisatie- en leiderschapsprincipes die wèl aansluiten bij de connected wereld. ‘Ik wil laten zien hoe het gebruik van sociale media kan leiden tot een nieuwe vorm van persoonlijk leiderschap. Iedereen kan CEO zijn over zijn eigen leven en werk: de techniek maakt dat mogelijk. Er zijn nog maar weinig belemmeringen om het heft in eigen handen te nemen. Het tonen van leiderschap is door het gebruik van sociale media niet langer gebonden aan functie, positie, leeftijd of geslacht. Iedere professional die zijn of haar talent op de juiste manier kenbaar maakt en die erin slaagt om zijn of haar netwerk effectief in te zetten, kan macht naar zich toe trekken.’
Weerstanden tegen verandering
In ‘Iedereen CEO’ laat Lanting aan de hand van talloze voorbeelden laten zien dat de hiërarchische organisatiestructuren die gebaseerd zijn op het geheimhouden van kennis in rap tempo afbrokkelen. Hij verkent een nieuwe wereld waarin consumenten en medewerkers in een plat en oneindig verbonden netwerk hun eigen weg zoeken. De kern van hun gedrag daarbij is dat zij hun kennis niet afschermen voor anderen maar die juist delen.
Lanting benadrukt dat hij niet meent de absolute wijsheid in pacht te hebben. ‘Pas over een aantal decennia zullen we zien waar alle ontwikkelingen op uitdraaien. Ik wil mensen vooral inspireren, en hen aansporen om verder te kijken dan de hype die nu is ontstaan rondom sociale media. Hopelijk vinden managers en professionals aanknopingspunten in de cases die ik behandel.’ Een how-to-boek heeft hij dan ook niet willen schrijven. ‘Hoewel we daar vaak naar verlangen, is de werkelijkheid te complex om in eenvoudige stappenplannen te vatten.’
Volgens Lanting keren werknemers zich steeds meer af van bestaande organisaties. ‘Vooral kenniswerkers, maar niet alleen zij, voelen zich er beperkt in hun passie, creativiteit en vooral ook in hun productiviteit. Vroeger verbonden mensen zich aan organisaties om hun inkomen veilig te stellen. Nu realiseren zij zich steeds meer dat zij dat zonder die organisaties net zo goed of zelfs beter kunnen. Daardoor gaan zij heel andere eisen stellen aan werkgevers.’
Uiteraard roept zo’n ingrijpende verandering weerstanden op. Aan de hand van historische voorbeelden laat Lanting zien dat mensen van nature geneigd zijn tegen te sputteren bij vernieuwingen in de maatschappij of binnen hun organisatie. Door het samenkomen van technologie, communicatie en onze menselijke behoefte om ons aan elkaar te verbinden, ziet hij echter een ‘nieuwe denkkracht’ ontstaan. Die vormt de motor van de ‘connected organisatie’.
Eigen stappen zetten
Essentieel voor het begrip van die nieuwe organisaties is dat zij alleen door de buitenwereld te spiegelen hun toegevoegde waarde kunnen bevestigen (of hervinden, voegt Lanting er terecht aan toe). Bedrijven en instellingen ontkomen er niet aan de logica over te nemen waarin alles en iedereen 24/7 met elkaar verbonden is, waarin kennis delen de norm is, en waarin creëren een kwestie van samenwerken is. ‘Er ontstaat een economisch model dat steeds minder wordt gedragen door bedrijven en instellingen en steeds meer door individuen,’ zegt Lanting. In zijn boek beamen leiders als Ben Verwaayen van Alcatel-Lucent en Marije Koets van Vitae dat.
‘Iedereen CEO’ is ontstaan aan de hand van Lantings visie op hoe organisaties en leiderschap zich onder invloed van een connected wereld gaan ontwikkelen. Om die visie te toetsen en te voeden heeft hij tientallen gesprekken gevoerd en interviews gehouden met de meest uiteenlopende mensen. ‘Daarnaast hebben talloze boeken, artikelen, weblogs, podcasts en tweets me geholpen mijn gedachten bij te bijslijpen.’
Menno Lanting hoopt met zijn nieuwe boek professionals te verleiden om hun eigen stappen te zetten op het pad naar meesterschap over eigen werk en leven. Managers wil hij om met andere ogen naar hun organisatie te kijken en naar de manier waarop ze daar leiding aan geven. ‘Bedenk,’ zegt hij, ‘dat ieder nieuw tijdperk nieuwe kansen biedt. Grijp ze!’
Over Pierre Spaninks
Pierre Spaninks (Eindhoven, 1955) was tot zijn pensionering in 2021 zelfstandig professional in journalistiek en communicatie. Hij kreeg landelijk bekendheid als ZZP-expert. Voordien had hij gewerkt in het hoger onderwijs en de consultancy. Hij studeerde Tekstwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en volgde op Harvard het Senior Manager in Government Program. Tegenwoordig legt hij zich toe op de Egyptologie.
