Het lijkt erop dat u het vak van risicomanagement wilt veranderen via dit boek. Was dat inderdaad een aanleiding?
Zeker, de ambitie om dit boek te schrijven is langzaam gegroeid in de loop der jaren. In 2006 heb ik mijn eerste boek over risicomanagement geschreven. Mensen vonden dat aardig, maar het verdween weer in de kast en er gebeurde niets mee. Daarna ben ik in Twente gepromoveerd op het invoeren van risicomanagement in organisaties. Toen ontstond langzaam het idee voor een boek waarbij je risico weghaalt bij de risicomanager en brengt naar de leiders binnen een organisatie. Kijk, of je nu ZZP-er bent of directeur van een groot bedrijf, je hebt allemaal een bepaald doel en in het streven naar het halen van dat doel heb je allemaal te maken met bepaalde onzekerheden. En ik wilde iets vertellen hoe je wat realistischer kunt omgaan met die onzekerheden. De risicomanager is vaak niet de populairste persoon in een organisatie. Daar heb je hem weer met zijn lijstje, denken ze dan. Dus het is beter als meer personen die taak op zich nemen.
U wilt het vak een beetje uit de defensieve hoek halen?
Zeker, een onzekerheid kan de negatieve kant opgaan en dan heb je het over risico, maar het kan ook positief uitpakken en dan heb je het over innovatie. In onze taal is het woord ‘risico’ negatief, maar in de Chinese taal heb je twee tekens voor risico; eentje voor bedreiging en eentje voor kansen. Ik wil ervoor pleiten dat onzekerheid de basis is en dat je dan twee kanten opkan, vooral de positieve.
Het gaat er dus om dat je wel een risicoanalyse maakt, maar dat je vervolgens gaat aanvallen?
Ja, risicomanagement is vooral de linies opwerpen, maar dat zie ik anders. In The Volvo Ocean Race won Dongfeng, een boot waarbij de kapitein bewust een andere route heeft genomen dan de andere boten. Met een combinatie van intuïtie en helder nadenken kan je een eind komen, zo stel ik ook in het boek. Die zeiler heeft bewust het risico van de kans op winst - en dus ook op verlies - genomen.
Klein stapje terug naar dat risico managen. U onderbouwt in het boek dat we daarmee misschien moeten stoppen omdat de wereld lastig te controleren is.
Klopt, risicomanagement is 50 jaar geleden ontstaan vanuit het denken in massaproductie waarbij je onzekerheden uitsluit. Maar de wereld is veranderd, je staat tegenwoordig met iedereen in verbinding, en dat vereist andere vaardigheden. Het is een heilloze weg om alles te beheersen, ook dat wat niet te beheersen valt. Ik had een deelnemer aan een opleiding van een woningcöorperatie en die had 543 risico’s in een Excel sheet opgeschreven, maar daar heeft niemand wat aan. Je jaagt een illusie na door alles onder controle te willen houden, je moet soms juist de regels willen overtreden als de situatie daarom vraagt.
Is dat nodig?
Zeker. Ik hoorde van een piloot dat zij aanleren om - als de situatie daar om vraagt - een regel of procedure te negeren. En dan moet je het achteraf kunnen verklaren waarom je dat deed. Daarbij is de intentie altijd van groot belang; niet vanuit je eigen belang, maar vanuit het belang van de groep. Je moet niet alle protocollen afschaffen, maar wel blijven nadenken.
Is het zo dat we in Nederland veel risico’s willen vermijden door ISO’s en andere regelgeving.
Zeker, je ziet in de zorg, onderwijs en de financiële wereld dat er overal regels voor zijn. Aan de andere kant zijn er ook op kleine schaal mensen bezig met een tegenbeweging, mensen die zeggen dat er minder regels moeten komen. Ik hoor wel veel mensen klagen over die regels hoor. Er zit ook een soort wantrouwen in voor professionals.
In de voetbalwereld heb je die twee stromingen ook. De zogenoemde laptoptrainers die alles doen op basis van data en de creatieve stroom die meer op de Cruijff-manier, dus vanuit intuïtie, handelen.
Je ziet het bijvoorbeeld bij Duitsland op het WK, waarbij de trainer geen risico nam en dus verloor. Er werd ontkend dat de wereld is veranderd, dat de spelers ouder werden, het momentum was eigenlijk voorbij. Als je in staat bent die signalen op te vangen dan is het risico eigenlijk niet zo onverwacht als gedacht. Die signalen waren er ook bij de Fipronil-affaire, alleen werden ze te lang genegeerd.
U beschrijft dat in uw boek. Wat ging er mis?
Twee aspecten; als je logisch nadacht kon je al vermoeden dat je met het bedrijf dat Fipronil gebruikte nooit had moeten werken. Het was te mooi om waar te zijn en het bedrijf wilde niet onthullen wat er in zat. Daarnaast was Fipronil niet zo giftig als gedacht. Volgens oud-hoogleraar Martijn Katan kregen mensen die een flesje pure Fipronil opdronken soms een epileptische aanval, maar ze waren binnen een paar dagen weer beter. Met je verstand gebruiken en een scherpe analyse was een heleboel ellende voorkomen.
Wilt u de risicomanager afschaffen?
Daar neig ik wel naar. Dat is natuurlijk ook wel een beetje prikkelen, maar dat is wel de boodschap. Het probleem is dat als je een risicomanager aanstelt je zegt: het hoort bij hem of haar en dus niet bij andere personen. Leidinggevenden denken ook: we hebben toch niet voor niks de afdeling risicomanagement?
Wat maakt een goede risicoleider?
De kern zit in de ondertitel van het boek: doelgericht omgaan met onzekerheden. Het is belangrijk om precies te weten wat je beoogde resultaat is, aan welke eisen wil ik bijvoorbeeld voldoen? Met ‘omgaan’ wil ik zeggen dat je soms iets niet doet omdat er een risico is, maar je kunt ook heel doelbewust een risico nemen omdat het nodig is. Je moet een afweging bewust nemen en intuïtie én verstand gebruiken. Het is dus ook belangrijk dat je een risico durft te nemen. Doelgericht zijn, diversiteit benutten en een besluit durven nemen.
Is dat durven nog wel eens een probleem in de praktijk?
Ik spreek veel mensen die te maken hebben met een afrekencultuur, dat is ook wel een maatschappelijk fenomeen. Foutloos werken is onmogelijk, maar je kan wel iedereen scherp houden om escalatie te vermijden. Je moet de ruimte geven om het goede te doen.
Is het zo dat u nog een wereld te veroveren heeft of heeft uw visie al een beetje draagvlak?
Er is zeker een groep die daar voor open staat, maar er is ook nog een lange weg te gaan.
Over Bas Hakker
Bas Hakker studeerde marketingcommunicatie en schreef daarna als journalist veel over media en marketing voor Adformatie, MarketingTribune, AD, NRC en Managementboek. Vandaag de dag is hij hoofdredacteur van marketingwebsite Candid.news. Met zijn bedrijf ‘Kleedkamer4’ helpt hij kleine ondernemers met het opbouwen van een klantenbestand.
