Kübra Gümüsay is vrouw, moslim, een Duits Turkse denker en schrijver. Ze zet zich in tegen racisme en strijdt voor rechtvaardigheid en inclusiviteit. Hoe? Niet door alleen de misstanden aan de orde te stellen waar zij en vele anderen tegenaanlopen. Gümüsay biedt daarnaast een nieuw perspectief. Een perspectief waarin taal een belangrijke rol speelt. Bij het lezen van haar boek word ik (een oudere witte man), me pas bewust hoe erg het is als je dagelijks wordt gediscrimineerd. Letterlijk dag in dag uit.
Macht van taal
Gümüsay stelt in Spreken en Zijn dat taal zowel insluit als uitsluit. Taal bezit dus macht. Macht om mensen labels op te plakken. Zij die plakken blijven zelf vaak ongelabeld. Hun kennis is de maatstaf van alle dingen. De gelabelden daarentegen worden vaak niet geïnformeerd over het label. Ze zijn er immers meestal niet bij als er in labels over hen gesproken wordt. Labelen is ontmenselijken, want gaat voorbij aan de individualiteit van de gelabelde. Gümüsay is een gelabelde. Ik labelde haar zelf ook in de eerste zin van deze recensie...
Meertalig
Spreken en zijn is knap geschreven. Hoewel de materie abstract en filosofisch is, blijft het goed leesbaar. Gümüsay deelt eigen ervaringen en weet de lijn goed vast te houden.
Zij spreekt meerdere talen, zoals Turks, Engels, Duits en Arabisch. Wie in meerdere talen is opgegroeid, ziet de muren die door de samenleving lopen, schrijft ze. Ze is dus veel sensitiever voor wat er speelt; wat ze in de ene taal niet kan verwoorden, kan ze wel in de andere taal.
Maar er is onderscheid in taal en talen. Zo leer je geen Turks, nee Turks leer je niet, dat leer je af. Gümüsay vermeldde op haar cv niet dat ze Turks sprak. Het is de taal van immigranten.
Naast de talen die we ontkennen of wegstoppen zijn er ook prestigetalen, zoals Spaans, Frans en Engels. Talen die goed zijn voor je loopbaan.
Verboden taal
En wat nu als je een taal - zoals Koerdisch - niet mag gebruiken om je uit te drukken? Als er geen woorden voor zijn, dan bestaat het ook niet. Met die constatering slaat Gümüsay een brug van taal naar seksuele intimidatie. Als vrouwen niet onder woorden kunnen brengen wat ze voelen of meemaken, zijn ze sprakeloos, en dus machteloos. Het woord ‘seksuele intimidatie’ bestond bijvoorbeeld nog niet in de jaren ’60. Dus was er ook geen probleem.
De auteur staat stil bij het begrip ‘stereotype’. Een woord dat we allemaal kennen. Maar Gümüsay geeft het een extra dimensie. Ze merkt op dat een stereotype een harnas is, een harnas dat niet degene die het draagt beschermt, maar de buitenstaanders.
Continu moet de auteur zich verdedigen en allerlei inspectievragen beantwoorden, zoals: ‘Waarom draag jij een hoofddoek?’ en ‘Zou je die hoofddoek ook vrijwillig dragen?’ Voor haar was het een verademing toen ze in London stage liep en men geïnteresseerd was in haar als persoon en niet in haar religie of hoofddoek. Ze maakt zich zorgen over het rechts-extremisme in haar vaderland Duitsland.
Intellectuele poetsvrouw
Lange tijd zag ze zichzelf als een intellectuele poetsvrouw die het spelletje wel meespeelde, pikte en slikte en vooral haar gevoelens niet toonde. Op dit moment worden we ons meer bewust van de vele misstanden die in Nederland spelen, bijvoorbeeld bij The Voice. Vrouwen - ook de auteur - leerden om te veinzen en om te verbergen hoe zwaar hun leven is. Ook leerden ze - en leerde zij - om vernederingen te negeren. Gümüsay ziet hoe haat het nieuwe normaal wordt, en ziet het internet als nieuwe echokamer die onze aandacht op steeds extremere standpunten richt.
Handdoek
Gümüsay merkt op dat racisme hoort bij haar dagelijks leven. Zo’n klein zinnetje. Maar hier spreekt niet iemand die zich een slachtoffer waant en de handdoek in de ring gooit. Nee. Gümüsay is strijdbaar en ziet kansen voor een nieuw perspectief. Ik kijk er niet meer van op als ze opmerkt dat ze met de dood bedreigd is. Ze schrijft daarover dat ze zichzelf zag als een vogel die jaren in een kooi heeft geleefd. Nu de deur open is beseft ze dat ze het vliegen verleerd is. Ze pleit voor vrijuit spreken en een nieuwe taal. Een taal die allen insluit in plaats van uitsluit. De taal van de dialoog. Gümüsay citeert kwantumfysicus David Bohm, die een fraai werkje over de dialoog heeft geschreven en stelt dat in de dialoog iedereen wint.
We zullen meer van Gümüsay horen.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
