Bijna veertig jaar geleden is die grote verkilling binnengeslopen, toen economen, bankiers, technocraten en bewindslieden de fundamenteelste bestanddelen van onze samenleving aanvielen: de gestructureerde solidariteit van de verzorgingsstaat. Het zit Van Istendael dwars dat vooral ook de sociaal- en de christendemocraten dit hebben ondersteund en zelfs in gang hebben gezet. ‘De zondeval geschiedde toen de sociaaldemocraten en de christendemocraten hun hersens en hun geweten hebben afgegeven in de garderobe van het kapitalisme’, zegt hij op pag. 220 heel mooi. Dit komt in zijn boek op verschillende plaatsen en in verschillende bewoordingen terug. Daardoor is solidariteit helaas geen thema meer, onverschilligheid is troef met belediging als vorm van vrije meningsuiting en, in mijn woorden, dat-maak-ik-allemaal-zelf-wel-uit als ultieme uiting van verkild egocentrisme.
Ideologische veren
Land voor land laat Van Istendael zien hoe de verzorgingsstaat afkalft: Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië, maar de meeste pagina’s besteedt hij aan België en Nederland. Wat Nederland betreft staat hij uitvoerig stil bij ‘het afschudden van de ideologische veren’, zoals Kok dit in 1995 noemde.
Het stoort Van Istendael ook dat hij zo vaak hoort dat overheidsorganisaties nu eenmaal niet efficiënt kunnen werken en dat die diensten beter via de markt kunnen worden geregeld. Volgens hem is die superieure efficiëntie van privébedrijven al te vaak te danken aan naakte uitbuiting van personeel.
Algemeen belang
Ook de term ‘algemeen belang’ neemt hij onder vuur. Hoe algemeen is algemeen? De mensheid, Europa, Nederland, mijn stad of dorp? En wat is belang? Het enkelvoud dient maar al te vaak om andere belangen toe te dekken die de buitenwereld niet mag waarnemen. Het belang van mijn bedrijf, mijn familie, mijn geld, mijn partij. Hoe zat dat met die algemene belangen bij het referendum over de ‘grondwet’ van Europa, of bij Brexit, om maar twee voorbeelden te noemen.
Navel
In een boeiend betoog laat Van Istendael zien dat De grote verkilling niet zo snel om zich heen gegrepen had als er niet ook een grote versnippering had plaatsgevonden in de vorm van een ‘wonderbare identiteitenvermenigvuldiging’. Hij doelt hiermee op het navelstaren van allerlei groeperingen, ook partijen, op hun eigen hoogst interessante navel. Naast vleeseters en vegetariërs heb je nu ook flexitariërs en ‘de brahmanen van het eten’, de veganisten. De aanduiding homo of hetero was niet genoeg en dus ontstond de grote versnippering van het menszijn in de LGBTQIA+ aanduiding. Voeg er aan het eind de H van hetero aan toe en je hebt gewoon de mens in al zijn verscheidenheid.
Sociaal Europa
Dit alles zet ook de democratie onder druk, want ook daar speelt de grote verkilling en de grote versnippering. Zo hebben we kunnen zien dat de Europese Unie precies niet dat heeft gedaan wat haar eigen opdracht had moeten zijn: een waarlijk Europese sociale zekerheid construeren. Een sociaal Europa dus, hartenkreet van de auteur.
In de kantlijn van het hoofdthema komen nog allerlei onderwerpen voorbij, die stuk voor stuk de moeite van het lezen waard zijn, maar voor nu te veel om op te noemen.
Geert van Istendael is een begenadigd auteur en essayist, die met verve en in schitterend en ook provocerend taalgebruik zijn zorgen en ergernissen met de lezer deelt.
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.
