Handboek internationale kinderontvoering

Voorwoord / V
Afkortingen / XVII

HOOFDSTUK 1
Inleiding / 1
Mr. J.H.A. van Loon
1 Doel en opzet van het Haags Kinderontvoeringsverdrag 1980 / 1
2 Het belang van het kind / 3
3 Contextuele maatschappelijke en juridische ontwikkelingen sinds 1980 / 5
4 De rechten van het kind: het IVRK / 7
5 HKOV en EVRM / 10
6 Aanvullende rol van HKV 1996 ten opzichte van HKOV / 12
7 Verhouding Verordening Brussel II-ter tot HKOV en EVRM / 14
7.1 Verordening Brussel II-ter en HKOV / 14
7.2 Verordening Brussel II-ter en EVRM / 17
8 Slotopmerkingen / 18
8.1 Het HKOV veertig jaar na zijn inwerkingtreding / 18
8.2 Enkele overwegingen bij de inwerkingtreding van de Verordening Brussel IIter / 19

HOOFDSTUK 2
Wanneer is sprake van internationale kinderontvoering? / 21
Prof. mr. S.W.E. Rutten & mr. N. van Duijvenbode
1 Definitie van internationale kinderontvoering / 21
2 Definitie van kind / 22
3 Gewone verblijfplaats onmiddellijk voorafgaande aan de overbrenging of vasthouding / 22
3.1 Inleiding / 22
3.2 Gewone verblijfplaats volgens het Hof van Justitie EU / 23
3.3 Gewone verblijfplaats volgens de Hoge Raad / 25
3.4 Gewone verblijfplaats in de lagere rechtspraak / 26
3.5 Er is geen gewone verblijfplaats / 27
3.6 Er zijn meerdere gewone verblijfplaatsen / 27
4 Gezagsrecht / 29
4.1 Inleiding / 29
4.2 Wie kunnen houders zijn van het gezagsrecht? / 29
4.3 Wat wordt verstaan onder het gezagsrecht? / 29
4.3.1 Omvang van het gezagsrecht en het beslissen over de verblijfplaats van het kind / 29
4.3.2 Relatie waarvan het gezag afhankelijk is / 31
4.3.3 Gezagsrecht volgens het recht van het land van de gewone verblijfplaats van het kind / 32
4.4 Hoe dient te worden bepaald wie het gezagsrecht heeft? / 34
4.4.1 Het recht, inclusief IPR, waarnaar het gezagsrecht wordt bepaald / 34
4.4.2 De bron waaruit het gezag voortvloeit: van rechtswege, een rechterlijke beslissing of een overeenkomst tussen partijen / 35
4.5 Tijdstip waarop het gezagsrecht wordt beoordeeld / 37
4.6 Daadwerkelijke uitoefening van het gezagsrecht / 37
4.7 Stelplicht en bewijslast / 38
5 Ongeoorloofde overbrenging of ongeoorloofd niet doen terugkeren van een kind / 39
5.1 Ontbreken van toestemming / 39
5.2 Bewijs / 40
5.3 Beoordeling van de toestemming in de lagere rechtspraak / 41
5.3.1 Toestemming niet aangenomen / 41
5.3.2 Toestemming wel aangenomen / 42
5.4 Vervangende toestemming / 43
6 Afsluiting / 44

HOOFDSTUK 3
De teruggeleiding van een ontvoerd kind buiten de rechter om: wereldwijd netwerk van centrale autoriteiten / 45
C.L. Wehrung, G.S. Westhout & A. Yazdani-IJsselmuiden
1 Inleiding / 45
1.1 ‘Mixed system’ / 45
1.2 Centrale autoriteiten / 46
1.3 Inrichting van de Centrale autoriteit / 47
1.4 Taken en bevoegdheden van de Centrale autoriteit / 47
1.5 Geen procesvertegenwoordigende bevoegdheid van de Centrale autoriteit / 49
2 Verzoeken in uitgaande kinderontvoeringszaken / 50
2.1 Inleiding / 50
2.2 Verzoekers / 50
2.3 Aanvraagformulier / 51
2.4 Geen behandeling van het verzoek / 51
2.5 Doorzendplicht / 52
2.6 Voortgang / 52
2.7 Vrijwillige terugkeer van het kind / 53
2.8 Gerechtelijke procedure / 53
3 Verzoeken in inkomende kinderontvoeringszaken / 54
3.1 Inleiding / 54
3.2 Lokalisatie / 55
3.3 Minnelijke oplossing / 56
3.4 Gerechtelijke procedure / 57
3.5 Aanhouding van alle andere procedures / 58
3.6 Terugkoppeling aan de buitenlandse centrale autoriteit / 58
4 Internationale omgang / 59
5 Diplomatieke route / 59
6 Samenloop van civiel en straf / 60
7 Afronding / 61

HOOFDSTUK 4
De internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter in teruggeleidingszaken / 63
Prof. mr. F. Ibili
1 Inleiding / 63
2 Ambtshalve toetsing van rechtsmacht / 64
3 Peilmoment voor toetsing van rechtsmacht / 65
4 Geen forumkeuzemogelijkheid / 66
5 Verhouding van gerechtelijke procedure tot procedure via centrale autoriteit / 66
6 Rechtsmacht van de Nederlandse rechter in verdragsgevallen / 67
6.1 HR 9 december 2011 / 68
6.2 Begrip ‘werkelijke verblijfplaats’ / 69
6.3 Werkelijke verblijfplaats wijzigt / 69
6.4 Werkelijke verblijfplaats niet vast te stellen / 71
6.5 Parallelle teruggeleidingsprocedures bij gerechten in verschillende staten / 72
7 Rechtsmacht van de Nederlandse rechter in niet-verdragsgevallen / 72
7.1 HR 5 juli 2019 / 73
7.2 Uitgaande zaken / 74
7.3 Inkomende zaken / 75
7.4 Opportuniteitsoverwegingen / 76
8 Gevolgen van (on)bevoegdheid van de Nederlandse rechter / 76
9 Rechtsmacht m.b.t. samenhangende verzoeken / 77
10 Kwalificatie verzoek/vordering: teruggeleiding of ouderlijke verantwoordelijkheid? / 79
11 Relatieve bevoegdheid / 80

HOOFDSTUK 5
Het verloop van de internationale kinderontvoeringsprocedure bij de Nederlandse rechter / 81
Mr. A.C. Olland, mr. E.A. Mink & prof. mr. F. Ibili
1 Overzicht
2 De procedure in eerste aanleg bij de Rechtbank Den Haag / 81
2.1 Inleiding / 81
2.2 Een stukje historie / 82
2.3 De behandeling van inkomende kinderontvoeringszaken / 86
2.3.1 Inleiding bij verzoekschrift / 86
2.3.1.1 Inhoud van het verzoekschrift / 86
2.3.1.2 Stukken bij het verzoekschrift / 87
2.3.2 Verweerschrift / 87
2.3.3 Regiezitting / 87
2.3.3.1 Planning van en oproep voor de regiezitting / 88
2.3.3.2 Aanwezigen op de regiezitting / 88
2.3.3.3 Doel van de regiezitting / 88
2.3.4 Crossborder mediation / 89
2.3.5 Contact tussen de achtergebleven ouder en het kind / 90
2.3.6 Voorlopige voogdij (art. 13 lid 4 Uitvoeringswet) / 91
2.3.6.1 Op welk moment in de procedure? / 91
2.3.6.2 Gevolgen van voorlopige voogdij / 92
2.3.7 Bijzondere curator / 92
2.3.7.1 Aanleiding en doel / 92
2.3.7.2 Benoeming van de bijzondere curator / 93
2.3.7.3 Opdracht en vraagstelling aan de bijzondere curator / 94
2.3.7.4 Overige taken van de bijzondere curator / 94
2.3.8 Het kindgesprek / 95
2.3.8.1 Grondslag / 95
2.3.8.2 Wanneer en waar? / 95
2.3.8.3 Doel van het kindgesprek / 96
2.3.8.4 Werkwijze tijdens het kindgesprek / 96
2.3.9 De inhoudelijke behandeling ter zitting door de meervoudige kamer / 96
2.3.9.1 Deelname via videoverbinding / 96
2.3.10 De uitspraak / 97
2.4 De behandeling van uitgaande kinderontvoeringszaken / 98
3 De procedure in hoger beroep bij het Gerechtshof Den Haag / 98
3.1 Inleiding / 98
3.2 Bevoegdheid / 100
3.3 Rechtsmiddelen en rechtsmiddelentermijn / 100
3.4 Verloop van de procedure / 101
3.4.1 Griffierecht / 101
3.4.2 Beroepschrift / 101
3.4.3 Devolutieve werking van het hoger beroep / 103
3.4.4 Gang van zaken na indiening van het beroepschrift / 103
3.4.5 Verweerschrift / 104
3.4.6 Mediation / 104
3.4.7 Mondelinge behandeling / 105
3.4.8 Bijzondere curator / 106
3.4.9 Kindgesprek / 106
3.4.10 De uitspraak / 107
4 Cassatie bij de Hoge Raad / 108
4.1 Inleiding / 108
4.2 Onbevoegdheidsbeslissing van het hof / 110
4.3 Cassatie in het belang der wet / 111
4.4 Prejudicieel verzoek aan de Hoge Raad / 112
4.5 Doorbreking van het rechtsmiddelenverbod / 114
4.6 Cassatietermijn van vier weken / 114
4.7 Voortvarende behandeling van de cassatieprocedure / 115
4.8 Vernietiging en verwijzing / 115

HOOFDSTUK 6
De weigeringsgronden voor de teruggeleiding van een ontvoerd kind / 117
Mr. dr. G.C.A.M. Ruitenberg, prof. dr. T. Kruger, S. Lembrechts LLM & prof. mr. F. Ibili
1 Overzicht / 117
2 De weigeringsgronden van art. 12, 13 en 20 HKOV / 117
2.1 Inleiding / 117
2.2 Worteling van het kind in de nieuwe omgeving (art. 12 lid 2 HKOV) / 118
2.3 Daadwerkelijke uitoefening van het gezagsrecht (art. 13 lid 1 sub a HKOV) / 120
2.4 Toestemming of berusting (art. 13 lid 1 sub a HKOV) / 122
2.5 Ernstig risico op lichamelijk of geestelijk gevaar dan wel ondragelijke toestand (art. 13 lid 1 sub b HKOV) / 123
2.5.1 Gescheiden worden van de ontvoerende ouder / 125
2.5.2 Gescheiden worden van broers/zussen / 126
2.5.3 Huiselijk geweld, mishandeling / 127
2.5.4 Kindeigen problematiek, kwetsbaar kind, medische situatie, hulpverlening / 128
2.5.5 Veiligheid, politieke situatie, welvaart, voorzieningen in het land van herkomst / 128
2.6 Verzet van het kind (art. 13 lid 2 HKOV) / 129
2.7 Strijd met fundamentele beginselen van de rechten van de mens en fundamentele vrijheden (art. 20 HKOV) / 130
3 De weigeringsgronden van het HKOV in het licht van het EVRM / 131
3.1 Inleiding / 131
3.2 De evolutie van de EHRM-rechtspraak in kinderontvoeringszaken / 133
3.3 De weigeringsgronden van het HKOV in de rechtspraak van het EHRM / 137
3.3.1 Het kind is geworteld na een verblijf van meer dan één jaar (art. 12 lid 2 HKOV) / 137
3.3.2 De verzoekende ouder had geen gezag of had ingestemd met de ontvoering (art. 13 lid 1 sub a HKOV) / 138
3.3.3 Risico voor het kind (art. 13 lid 1 sub b HKOV) / 139
3.3.4 Verzet van het kind (art. 13 lid 2 HKOV) / 142
3.3.5 Fundamentele rechten (art. 20 HKOV) / 142
3.4 Andere bezorgdheden van het EHRM / 143
3.4.1 Gewone verblijfplaats van het kind / 143
3.4.2 Duur van de gerechtelijke procedures / 143
3.4.3 Het recht van een ouder om gehoord te worden / 145
3.4.4 Het recht van het kind om gehoord te worden / 145
3.4.5 Tenuitvoerlegging van de teruggeleidingsbeslissing / 146
3.5 Standpunt van het VN-Comité voor de rechten van het kind / 147
3.6 Besluit / 149
4 Het toetsingskader voor teruggeleidingszaken in niet-verdragsgevallen / 149
4.1 Algemeen / 149
4.2 Analoge toepassing van het HKOV in niet-verdragsgevallen / 150
4.3 Ruimere beoordelingsmaatstaf in niet-verdragsgevallen / 152
4.4 Koerswijziging? / 154
4.5 Andere verdragslanden / 155

HOOFDSTUK 7
Rechterlijk bevel tot teruggeleiding van een ontvoerd kind / 157
Mr. W.A. van der Stroom-Willemsen, prof. mr. F. Ibili & mr. E.M. Wesseling-van Gent
1 Overzicht / 157
2 Feitelijke tenuitvoerlegging van bevel tot teruggeleiding van ontvoerd kind / 158
2.1 Inleiding / 158
2.2 Onmiddellijke terugkeer; termijn van teruggeleiding / 158
2.3 De plaats van teruggeleiding / 161
2.4 Tenuitvoerlegging ‘safe return’-condities / 162
2.5 Terugkeer op vrijwillige basis / 163
2.6 Gedwongen teruggeleiding / 164
2.6.1 Reële executie (art. 812-813 Rv) / 164
2.6.2 Oplegging dwangsommen (art. 611a-611i Rv) / 165
2.6.3 Lijfsdwang (art. 585-600 Rv) / 166
2.6.4 Inzet van strafrecht / 166
2.6.4.1 Signalering / 168
2.6.4.2 Paspoortwet / 168
2.6.4.3 Weigeringsgrond van art. 13 lid 1 sub b HKOV / 168
2.7 Schorsing executie / 169
2.8 Voorlopige voogdij / 170
2.9 Ondertoezichtstelling / 171
2.10 Samenloop met beslissing voorlopige toevertrouwing / 172
2.11 Heftig en extreem verzet van het kind / 172
2.12 Crossborder mediation / 174
3 De teruggeleidingslocatie: land, regio, stad of adres / 174
3.1 Inleiding / 174
3.2 Uitgangspunt: herstel van de feitelijke situatie vóór de ontvoering / 175
3.3 Guides to Good Practice / 176
3.4 Rechtspraak / 177
3.5 Overige verdragslanden / 180
3.6 Gevallen waarin een specifieke teruggeleidingslocatie voor de hand ligt / 181
3.7 Afronding / 182
4 Proceskostenveroordeling in internationale kinderontvoeringszaken / 183
4.1 Inleiding / 183
4.2 Verdragsbepalingen / 184
4.3 Wetsgeschiedenis van de Uitvoeringswet / 185
4.4 Proceskostenveroordeling en de hoogte van de vergoeding / 188
4.4.1 Compensatie van proceskosten / 189
4.4.2 Algehele proceskostenveroordeling / 190
4.4.3 Algehele proceskostenveroordeling in internationale kinderontvoeringszaken? / 190

HOOFDSTUK 8
Internationale kinderontvoering volgens de EU-Verordening Brussel II-ter / 191
Prof. mr. F. Ibili
1 Inleiding / 191
2 Verhouding Brussel II-ter en HKOV / 192
3 Materieel toepassingsgebied en definities / 194
4 Hoofdstuk III van Brussel II-ter: aanvulling op het HKOV / 195
5 Waarborgen voor een snelle teruggeleidingsprocedure binnen de EU / 196
5.1 Voortvarend optreden van centrale autoriteiten / 196
5.2 Snelle gerechtelijke procedures / 197
5.3 Concentratie van rechtspraak / 198
5.4 Eenmaal een rechtsmiddel / 199
6 Mediation / 200
7 Forumkeuze / 201
8 Stem van het kind / 202
9 Adequate voorzieningen na terugkeer van het kind / 204
10 Voorlopige en bewarende maatregelen / 205
11 Het laatste woord is aan de rechter van de gewone verblijfplaats van het kind / 206
12 Feitelijke tenuitvoerlegging van het teruggeleidingsbevel / 209
13 Herontvoering van het kind binnen de EU / 211
14 Afronding / 212

HOOFDSTUK 9
Strafrechtelijke aspecten van internationale kinderontvoering / 213
Mr. dr. W. Geelhoed & prof. mr. K. Lindenberg
1 Inleiding / 213
2 Rechtsmacht / 213
3 Relevante misdrijven / 215
3.1 Misdrijven tegen de persoonlijke vrijheid / 215
3.2 Onttrekking aan gezag of opzicht (art 279 Sr) / 215
3.3 Overige misdrijven tegen de persoonlijke vrijheid / 221
3.3.1 Mensenroof (art. 278 Sr) / 221
3.3.2 Vrijheidsberoving (art. 282 Sr) / 222
3.3.3 Verbergen of onttrekken aan nasporing (art. 280 Sr) / 224
4 Internationale strafrechtelijke samenwerking / 224
4.1 Gelijktijdige toepassing van HKOV en strafrechtelijke samenwerking / 224
4.2 Het Europees Aanhoudingsbevel / 226
4.2.1 Dubbele strafbaarheid bij een Europees Aanhoudingsbevel / 226
4.2.2 Schending van fundamentele rechten / 227
4.2.3 Overige aspecten van de overleveringsprocedure / 229
4.2.4 Uitvaardigen van een Europees Aanhoudingsbevel / 230
5 Afsluiting / 231

HOOFDSTUK 10
Schadevergoeding na internationale kinderontvoering / 233
Mr. P.A.C. Hoynck van Papendrecht & Prof. mr. S.D. Lindenbergh
1 Inleiding / 233
2 Aansprakelijkheid voor internationale kinderontvoering / 234
3 Schade als gevolg van internationale kinderontvoering / 235
4 Geobjectiveerd geestelijk letsel / 237
5 Aantasting in de persoon door aard en ernst van de normschending en van de gevolgen daarvan / 237
5.1 Algemeen / 237
5.2 Aanspraak op smartengeld voor de achtergebleven ouder / 238
5.3 Aanspraak op smartengeld voor het ontvoerde kind / 240
6 De omvang van het smartengeld / 242
6.1 Algemeen / 242
6.2 Voor de achtergebleven ouder / 242
6.3 Voor het ontvoerde kind / 244
7 Aanspraak op smartengeld voor anderen / 245
8 Besluit / 246

HOOFDSTUK 11
Kennisbronnen / 249
Prof. mr. F. Ibili
1 Inleiding / 249
2 Toelichtend rapport Pérez-Vera en ‘travaux préparatoires’ / 249
3 Guide to Good Practice / 250
4 Kernliteratuur / 250
5 Goedkeuringswet / 252
6 Rechtspraak / 252

BIJLAGEN
BIJLAGE 1
Verdrag betreffende de burgerrechtelijke aspecten van internationale ontvoering van kinderen, ’s-Gravenhage 25 oktober 1980 / 257
BIJLAGE 2
Toelichtend Rapport van Elisa Pérez-Vera / 273
BIJLAGE 3
Uitvoeringswet internationale kinderontvoering / 325
BIJLAGE 4
Aanvraagformulier verzoek tot teruggeleiding in het kader van internationale kinderontvoering / 333
BIJLAGE 5
Samenwerkingsprotocol gedwongen tenuitvoerlegging teruggeleidingsbeschikkingen in internationale kinderontvoeringszaken / 345

Jurisprudentieregister / 349
Trefwoordenregister / 361