Het rechterlijk bevel en verbod als remedie

Voorwoord / IX

Hoofdstuk 1. Inleiding / 1
1.1 Inleiding en vraagstelling / 1
1.2 Opzet van het onderzoek / 6
1.3 Plaats van het onderzoek / 8

Hoofdstuk 2. Plaatsbepaling en defi nities / 11
2.1 Sancties, remedies en handhaving / 11
2.2 Verbintenissen en rechtsplichten / 14
2.3 Bevel en verbod, en hun karakter / 16
2.4 Dwangmiddelen / 21
2.5 Schadevoorkomingsplichten / 21
2.6 Rechtsvorderingen / 25

Deel 1

Hoofdstuk 3. Doelen van het burgerlijk (proces)recht, toegang tot de rechter en effectieve rechtsbescherming / 31
3.1 Inleiding / 31
3.2 Doelen van het burgerlijk recht / 32
3.3 Doelen van het burgerlijk procesrecht / 37
3.4 Proportionaliteit als beginsel van burgerlijk (proces)recht? / 40
3.5 Doelen van burgerlijk (proces)recht in België / 42
3.6 Toegang tot de rechter en effectieve rechtsbescherming / 44
3.7 Conclusie / 46

Hoofdstuk 4. Het EVRM / 49
4.1 Inleiding / 49
4.2 Toegang tot de rechter en de effective remedy / 49
4.3 Remedies, procedurele en materiële aspecten / 53
4.3.1 Het procedurele aspect / 53
4.3.2 Het materiële aspect / 56
4.4 Een nationaal voorbeeld als uitzondering – de redelijke termijn / 61
4.5 Een nationaal voorbeeld als bevestiging – schending van art. 3 EVRM bij tenuitvoerlegging van een gevangenisstraf / 64
4.6 Conclusie / 66

Hoofdstuk 5. Het Unierecht / 69
5.1 Inleiding / 69
5.2 Unierecht en effectieve rechtsbescherming / 69
5.3 Remedies / 72
5.4 Eisen die aan remedies worden gesteld / 75
5.5 Recapitulatie van de eisen die uit de jurisprudentie volgen / 83
5.6 Uitwerking van het proportionaliteitsvereiste / 84
5.7 De aan het Unierecht zelf te ontlenen eisen – het aanbestedingsrecht als voorbeeld / 87
5.7.1 Inleiding / 87
5.7.2 Eisen die aan remedies worden gesteld / 87
5.7.3 Toepassing in Nederland / 91
5.7.4 Beoordeling effectiviteit van het rechterlijk bevel en verbod in het aanbestedingsrecht / 93
5.8 De aan het Unierecht zelf te ontlenen eisen – de Richtlijn oneerlijke bedingen als voorbeeld / 94
5.8.1 Inleiding / 94
5.8.2 Eisen die aan remedies worden gesteld / 94
5.8.3 Toepassing in Nederland / 98
5.8.4 Beoordeling effectiviteit van het rechterlijk bevel en verbod bij oneerlijke bedingen / 103
5.9 Preventieve remedies voorgeschreven – nog twee voorbeelden / 103
5.10 Tenuitvoerlegging als Unierechtelijk vereiste / 105
5.11 Conclusie / 108

Hoofdstuk 6. De aan een effectieve remedie te stellen eisen – recapitulatie / 111
6.1 Inleiding / 111
6.2 De aanspraak op een preventieve remedie / 111
6.3 Effectiviteit van de remedie / 113
6.4 Conclusie / 116

Deel 2

Hoofdstuk 7. Het rechterlijk bevel en verbod / 119
7.1 Inleiding / 119
7.2 Historie van het rechterlijk bevel en verbod / 119
7.2.1 Oplossing in schadevergoeding / 119
7.2.2 Sanctionering op voorhand / 120
7.3 De eisen die art. 3:296 BW stelt / 122
7.3.1 Dreigende schending van een rechtsplicht – reële dreiging vereist / 123
7.3.2 “Op vordering van” / 126
7.3.3 “Hij die jegens een ander” – algemeen / 128
7.3.4 “Hij die jegens een ander” – relativiteit / 130
7.3.5 Doel van het relativiteitsvereiste / 137
7.3.6 Het relativiteitsvereiste en het bevel en verbod / 137
7.3.7 Een andere rol voor het relativiteitsvereiste bij het rechterlijk bevel en verbod? / 141
7.3.8 De contractuele relativiteit en het bevel en verbod / 144
7.4 “daartoe”- de congruentie-eis / 145
7.5 Causaal verband / 146
7.6 De betekenis van het begrip “voldoende belang” / 147
7.7 Ambtshalve toetsing van het voldoende belang? / 150
7.8 Het belang bij een bevel of verbod / 151
7.9 Art. 3:296 lid 2 BW – voorwaarde of tijdsbepaling / 153
7.10 Schadevergoeding in natura / 154
7.11 Nakoming van verbintenissen naar Belgisch recht / 158
7.12 Wetsvoorstel voor Boek 5 ‘verbintenissen’ (België) / 160
7.13 Voorkomen van onrechtmatig handelen naar Belgisch recht / 161
7.14 Voorontwerp buitencontractuele aansprakelijkheid (België) / 164
7.15 Vergelijking op hoofdlijnen van de Nederlandse en de Belgische situatie / 165
7.16 Conclusie / 166

Hoofdstuk 8. Afwijzingsgronden / 169
8.1 Inleiding / 169
8.2 De wet / 169
8.2.1 Algemene wettelijke uitzonderingen / 169
8.2.2 Zwaarwegende maatschappelijke belangen / 170
8.3 De aard der verplichting / 172
8.4 Rechtshandeling, afdwingbaarheid uitgesloten / 176
8.5 Andere afwijzingsgronden en verweren / 177
8.5.1 Redelijkheid en billijkheid / 177
8.5.2 Misbruik van bevoegdheid / 181
8.5.3 Misbruik van recht naar Belgisch recht / 183
8.5.4 Rechtsverwerking / 183
8.5.5 Toezegging wederpartij / 188
8.5.6 Andere omstandigheden dan een toezegging / 190
8.5.7 Verval van recht / 191
8.6 Verjaring / 191
8.6.1 Algemeen / 191
8.6.2 Implicaties voor het rechterlijk bevel en verbod – aparte verjaringsregeling nodig? / 195
8.7 Conclusie / 199

Hoofdstuk 9. Het verval van het bevel of verbod / 201
9.1 Inleiding / 201
9.2 Een bevel of verbod heeft een beperkte werkingsduur / 201
9.3 Wijziging van omstandigheden / 203
9.4 Gevolgen bodemuitspraak / 206
9.5 Conclusie / 207

Deel 3

Hoofdstuk 10. De rol en de vrijheid van de rechter / 211
10.1 Inleiding / 211
10.2 Discretionaire bevoegdheid ten aanzien van het geven van een bevel of verbod? / 212
10.2.1 Inleiding en hoofdregel / 212
10.2.2 De normering van het handelen bij een onrechtmatige daad en bij de nakomingsvordering / 216
10.2.3 Correctiemechanismen in de remediefase / 223
10.2.4 Nader over het kort geding / 223
10.2.5 Discretionaire bevoegdheid, proportionaliteit en preventie / 228
10.2.6 Discretionaire bevoegdheid in België? / 229
10.3 Het petitum / 231
10.3.1 Gebondenheid aan het petitum / 231
10.3.2 Uitleg van het petitum / 232
10.3.3 Toewijzing van het mindere / 233
10.3.4 Toewijzing van iets anders dan gevorderd / 235
10.3.5 De congruentie-eis en de vrijheid van de rechter / 237
10.3.6 Stelselmatigheid van het handelen en de congruentie-eis / 238
10.3.7 Conclusie ten aanzien van het petitum / 239
10.4 Het dictum / 240
10.4.1 Inleiding / 240
10.4.2 De veroordeelde partij / 241
10.4.3 De veroordeling zelf: wat moet er worden gedaan of nagelaten? / 241
10.4.4 Een verbod in algemene termen / 243
10.4.5 Verbod in algemene termen, tussenconclusie / 248
10.5 Uitleg van het dictum / 249
10.6 Executiegeschil / 254
10.7 De vrijheid van de rechter en het Unierecht / 254
10.8 Conclusie / 259

Hoofdstuk 11. Onmogelijkheid / 263
11.1 Inleiding / 263
11.2 Definitie van onmogelijkheid / 263
11.3 Vormen van onmogelijkheid / 265
11.4 Gevolgen van onmogelijkheid naar Belgisch recht / 270
11.5 Bewijslast onmogelijkheid / 270
11.6 Relatie met overmacht / 270
11.7 Onmogelijkheid en garantie / 272
11.8 Gevolgen voor het bevel en verbod / 273
11.9 De effectiviteit van de remedie en de reële executie / 278
11.10 De effectiviteit van de remedie en het voorkómen van onmogelijkheid / 280
11.11 Conclusie / 282

Hoofdstuk 12. De rol van het rechterlijk bevel en verbod bij een collectieve actie tegen de overheid / 285
12.1 Inleiding / 285
12.2 Het belang van het rechterlijk bevel en verbod bij collectieve acties / 286
12.3 Groepsacties en algemeen belang-acties / 288
12.4 De algemeen belang-actie nader beschouwd / 289
12.5 De ontwikkeling van de algemeen belang-actie in de jurisprudentie / 291
12.6 Behartiging van gelijksoortige belangen / 294
12.7 De bijzondere positie van de overheid bij bevel- en verbodsacties / 298
12.8 Wat betekent het bestaan van beleidsruimte voor het bevel en verbod? / 301
12.9 Het wetgevingsbevel / 306
12.10 Conclusie / 310

Hoofdstuk 13. Conclusie / 315
13.1 Inleiding / 315
13.2 Het recht op een preventieve remedie / 315
13.3 De eisen die aan een preventieve effectieve remedie moeten worden gesteld / 318
13.4 Voldoen het rechterlijk bevel en verbod? / 319
13.5 Ruimte voor verbetering en nader onderzoek? / 322
13.6 Conclusie / 324

Summary / 325
Literatuur / 331
Jurisprudentieregister / 341
Trefwoordenregister / 349
Curriculum vitae / 353