Voorwoord 5
Inhoud 7
Inleiding 11
I ETHIEK ALS PROCES 13
1 Moraal en ethiek 15
1.1 Moreel handelen 16
1.2 Moraal en moraliseren 17
1.3 Cultuur, moraal en ethiek 18
1.4 De bodem van ethiek 20
2 Morele dialoog en moreel debat 23
2.1 Sociale moraal en onderhandelingsethiek 24
2.2 Dialogische ethiek 24
2.3 Morele dialoog 27
2.4 Moreel debat 28
2.5 Morele compromissen 30
II MORELE BESLUITVORMING: Het 3Fasenmodel 33
Fase 1 Beeldvorming 34
3 Van intuïties naar emoties 35
3.1 Intuïties en moraal 36
3.2 Emoties, gevoelens en verlangens 38
3.3 Morele emoties: beelden, verhalen en plannen 40
4 Positieve en negatieve morele emoties 43
4.1 Zes families van morele emoties 44
4.2 Positieve morele emoties 45
4.3 Negatieve morele emoties 46
Het lexicon van morele emoties 49
5 Domeinen van waarden 51
5.1 Persoonlijke waarden 52
5.2 Professionele waarden 54
5.3 Organisationele waarden 54
5.4 Publieke waarden 55
5.5 De ruit van waardendomeinen 57
De ruit van waarden 59
Fase 2 Oordeelsvorming 60
6 Ethische perspectieven 61
6.1 Deugden 62
6.2 Beginselen 64
6.3 Gevolgen 67
De cirkel van ethische perspectieven 70
Fase 3 Besluitvorming 72
7 Verantwoordelijkheid en identiteit 73
7.1 Morele verantwoordelijkheid 74
7.2 Verhalende identiteit 76
7.3 Morele en maatschappelijke identiteit 79
De zandloper van identiteitsbepaling 82
8 Rationele en emotionele integriteit 83
8.1 Integriteit 84
8.2 Van rationele naar emotionele integriteit 86
8.3 Emotionele integriteit 86
De ringen van integriteit 88
III ORGANISEREN ALS PROCES 89
9 Het proces van organiseren 91
9.1 De bovenstroom 92
9.2 De onderstroom 93
9.3 De wisselwerking in de praktijk 95
9.4 Macht over, macht tot en de nexus 96
10 Morele spanningen in het organisatieproces 101
10.1 Morele spanningen tussen individuen 102
10.2 Morele spanningen in groepen 104
10.3 Morele spanningen die eigen zijn aan organiseren 106
10.4 Aandachtspunten in dialoog en debat 107
11 Moreel (on)verantwoord organiseren 109
11.1 Het afschuiven van morele verantwoordelijkheid 110
11.2 Redeneerfouten in dialoog en debat 113
11.3 Professioneel handelen 115
11.4 Moreel verantwoord organiseren 116
Opbrengsten van I tot III in het kort 119
IV MORELE BESLUITVORMING: Het proces in de praktijk 121
Totaaloverzicht van het proces van morele besluitvorming 122
Start van het proces — Onderzoeken 124
1 De leden van de groep 124
2 Aanleiding en context van de case 125
3 De casebeschrijving 126
4 Morele kwestie en intuïties 129
Fase 1 Beeldvorming 131
Dialoog over morele emoties 131
Moreel debat over stakeholders en waarden 134
De morele kwestie, eerste versie 138
Fase 2 Oordeelsvorming 140
De drie basisperspectieven in de ethiek 141
Moreel debat: gebeurtenissen en argumenten 142
Morele dialoog: redeneerfouten 144
De aangescherpte morele kwestie 146
Morele emoties 2 147
Fase 3 Besluitvorming 149
Verantwoordelijkheid en identiteit 149
Dialoog over verantwoordelijkheid 150
Dialoog over identiteit 151
Integriteit 152
Moreel standpunt 153
Format voor een moreel standpunt in het debat 153
Slot van het proces — Uitwerken 156
Implicatie en rapportage 156
Communicatie, evaluatie en leerpunten 157
Noten 159
