Praktijkgericht juridisch onderzoek

Schema van een praktijkgericht juridisch onderzoek 18
Schema’s van vier typen beroepsproducten 20

1 Een onderzoeksmodel voor praktijkgericht juridisch onderzoek 23
1.1 Inleiding 23
1.2 Begripsbepalingen 24
1.2.1 Onderzoek 25
1.2.2 Praktijkgericht onderzoek 26
1.2.3 Juridisch onderzoek 26
1.2.4 Praktijk: beroepspraktijk, rechtspraktijk, handelingspraktijk 27
1.3 Twee typen vraagstelling 28
1.3.1 De ‘Mag dat?’-vraagstelling 29
1.3.2 De ‘Werkt dit?’-vraagstelling 32
1.4 Een onderzoeksmodel voor een praktijkgericht juridisch onderzoek 34
1.4.1 Afbakening van het terrein van praktijkgericht juridisch onderzoek 34
1.4.2 Onderzoek van het recht en onderzoek van de praktijk 35
1.4.3 De invloed van de vraagstelling op de onderzoeksvolgorde 38
1.4.4 Het belang van argumenteren in een praktijkgericht juridisch onderzoek 39
1.4.5 Een onderzoeksmodel voor een praktijkgericht juridisch onderzoek 40
1.5 Onderzoeksdoelen 41
1.5.1 Vier kennisdoelen 41
1.5.2 De doelstelling van het onderzoek 43
1.5.3 Beroepsproducten 43
1.6 Onderzoeksstrategieën, bronnen en methoden 44
1.6.1 Keuzemogelijkheden 44
1.6.2 Verantwoording van de keuzes 45
1.7 De onafhankelijkheid van de onderzoeker 46
1.8 De activiteiten van een onderzoeker 47
1.9 Opbouw van het boek 49

2 De voorbereiding: oriëntatie 51
2.1 Inleiding 51
2.2 Oriëntatie op de opdracht 53
2.2.1 De inhoud van de opdracht 53
2.2.2 De agenda van de opdrachtgever 55
2.2.3 De randvoorwaarden 55
2.3 Oriëntatie op het onderzoeksonderwerp 56
2.3.1 De aanleiding voor het onderzoek: een handelingsprobleem 57
2.3.2 De kern van het onderzoek: een kennisprobleem 58
2.3.3 Onderzoekseenheden 59
2.3.4 De kennisgebieden: recht en praktijk 60
2.3.5 Kennisdoelen 60
2.3.6 Praktische relevantie 61
2.3.7 Beroepsproduct 61
2.4 Eisen aan een onderzoeksonderwerp 62
2.5 Hoe zou je de oriëntatie aan kunnen pakken? 63
2.5.1 Vooronderzoek 63
2.5.2 Logboek 64
2.5.3 Tips & trucs voor het eerste gesprek met de opdrachtgever 64
2.5.4 Werkwijze als je nog geen idee hebt voor een onderwerp 65
2.5.5 Werkwijze bij de afbakening van een onderzoeksonderwerp 66
2.5.6 Denken in hypothetische oplossingen 66

3 De voorbereiding: onderzoeksformulering 69
3.1 Inleiding 69
3.2 Vier functies van de onderzoeksformulering 70
3.3 Het dynamisch karakter van de onderzoeksformulering 71
3.4 Probleembeschrijving, centrale vraag, doelstelling 72
3.4.1 Probleembeschrijving 72
3.4.2 Centrale vraag 74
3.4.3 Doelstelling 78
3.5 Hoe zou je de onderzoeksformulering aan kunnen pakken? 79
3.5.1 Gun jezelf de tijd voor een goede onderzoeksformulering 79
3.5.2 Topische vragen voor de probleembeschrijving 79
3.5.3 Een actorenmodel als hulpmiddel voor de probleembeschrijving 79
3.5.4 Cirkelen rond een vraag 80
3.5.5 Werk vanuit de deelvragen naar een centrale vraag 82
3.5.6 Formule voor de onderzoeksformulering 82
3.5.7 Ga in gesprek met opdrachtgever en begeleiders 82

4 De voorbereiding: onderzoeksopzet en onderzoeksplan 85
4.1 Inleiding 85
4.2 Deelvragen 86
4.2.1 Kenmerken van de deelvragen 86
4.2.2 Functies van de deelvragen 89
4.2.3 Criteria voor goede deelvragen 90
4.3 Hoe zou je aan goede deelvragen kunnen komen? 91
4.3.1 Van onderop of van bovenaf 91
4.3.2 De methode van de uiteenrafeling van kernbegrippen 92
4.3.3 De methode van de ondersteunende kennissoorten 95
4.3.4 De wijze van formuleren van de deelvragen 98
4.3.5 Een extra voorbeeld van een verzameling deelvragen 99
4.4 Onderzoeksstrategieën 101
4.4.1 Rechtsbronnen- en literatuuronderzoek 102
4.4.2 Kwantitatief en kwalitatief onderzoek 102
4.4.3 Casestudy 103
4.4.4 Survey 104
4.4.5 Veldonderzoek 105
4.4.6 De keuze voor een strategie 105
4.5 Bronnen 106
4.5.1 Rechtsbronnen 106
4.5.2 Literatuur 107
4.5.3 Documenten 108
4.5.4 Personen of groepen van personen 108
4.5.5 Media 109
4.5.6 Fysieke objecten 110
4.5.7 Werken met bronnen in het onderzoeksplan 110
4.6 Methoden 111
4.6.1 Inhoudsanalyse 111
4.6.2 Interview 112
4.6.3 Enquête 113
4.6.4 Observatie 113
4.6.5 Werken met methoden in het onderzoeksplan 115
4.6.6 Overzicht van onderzoeksstrategieën, bronnen en methoden 115
4.7 Verantwoording 115
4.8 Planning 117
4.9 Literatuurlijst 118
4.10 Opstellen van een onderzoeksplan 118
4.10.1 Functies van een onderzoeksplan 118
4.10.2 De opbouw van een onderzoeksplan 119
4.10.3 Eisen aan een onderzoeksplan 120
4.11 Hoe zou je het opstellen van een onderzoeksplan aan kunnen pakken? 121
4.11.1 Beschrijf de bronnen en methoden per deelvraag en wees daarbij zo concreet mogelijk 121
4.11.2 Verantwoord de bronnen en methoden 121
4.11.3 Controleer je onderzoeksplan aan de hand van een checklist 122

5 De uitvoering: onderzoek van het recht 125
5.1 Inleiding 125
5.2 Nut en noodzaak van een onderzoek van het recht 126
5.3 Bronnen 130
5.3.1 Een vergelijking van rechtsbronnen en literatuur 130
5.3.2 Belangrijke publicatievormen 131
5.4 De gereedschapskist van de jurist 134
5.4.1 Rechtsvinding 134
5.4.2 Taalkundige betekenis 136
5.4.3 Bedoeling van de wetgever 136
5.4.4 Systeem van het recht 137
5.4.5 Analogie en a-contrarioredenering 138
5.4.6 Beginselen en fundamentele rechtswaarden 138
5.4.7 Doel en strekking van de regeling 139
5.4.8 Rechtsvergelijking 139
5.4.9 Het gebruik van de gereedschapskist 140
5.5 Eisen aan antwoorden op vragen over het recht 141
5.5.1 Controleerbaar 141
5.5.2 Vakkundig 142
5.5.3 Logisch 143
5.5.4 Valide 143
5.5.5 Betrouwbaar 143
5.5.6 Adequaat 144
5.5.7 Een overzicht van de eisen aan een onderzoek van het recht 144
5.6 Hoe zou je het onderzoek van het recht aan kunnen pakken? 145
5.6.1 Drie opmerkingen vooraf 146
5.6.2 Zoekstrategieën 147
5.6.3 Zoekplan 149
5.6.4 Zoekverslag 150
5.6.5 Selecteren van relevante jurisprudentie en literatuur 151
5.6.6 Beoordelen van de kwaliteit van de bronnen 152
5.6.7 Bewaren en ordenen van informatie 153
5.6.8 Verwerken van gegevens 154
5.6.9 De inhoudsanalyse van juridische teksten: drie tactieken 156
5.6.10 De eerste tactiek: lezen in drie rondes 157
5.6.11 De tweede tactiek: vraagschema’s voor juridische teksten gebruiken 160
5.6.12 De derde tactiek: uiteenrafelen van de tekst met behulp van de gereedschapskist 162
5.6.13 Beantwoorden van de deelvragen over het recht 163

6 De uitvoering: onderzoek van de praktijk 165
6.1 Inleiding 165
6.2 Nut en noodzaak van een onderzoek van de praktijk 166
6.3 Empirisch onderzoek naar de werking van het recht in de praktijk 169
6.3.1 Een ruim rechtsbegrip 169
6.3.2 Werking van het recht in de praktijk 170
6.3.3 Empirisch onderzoek 171
6.3.4 Jurisprudentieonderzoek 172
6.3.5 Open vragen 174
6.4 Dataverzameling 176
6.4.1 Zelf gegevens verzamelen 176
6.4.2 Bestaand materiaal gebruiken 176
6.5 Eisen aan een onderzoek van de praktijk 178
6.5.1 Controleerbaar 178
6.5.2 Vakkundig 179
6.5.3 Logisch 179
6.5.4 Valide 180
6.5.5 Betrouwbaar 180
6.5.6 Adequaat 181
6.5.7 Een overzicht van de eisen en mogelijke fouten 181
6.6 Hoe zou je het onderzoek van de praktijk aan kunnen pakken? 182
6.6.1 De functie van het onderzoek van de praktijk vaststellen via het claimwoord 183
6.6.2 De onderzoeksstrategie en methoden bepalen via een gedachte-experiment 184
6.6.3 Overleggen met de opdrachtgever over de opzet en het draagvlak van het onderzoek 185
6.6.4 De kans op valide onderzoeksgegevens verhogen 186
6.6.5 Items voor een onderzoeksinterview, observatieonderzoek, vragenlijst en documentenonderzoek ontwikkelen 186
6.6.6 Onderzoeksinterview 188
6.6.7 Observatieonderzoek 195
6.6.8 Vragenlijstonderzoek 200
6.6.9 Focusgroepinterview 201
6.6.10 Documentenonderzoek 202
6.6.11 Analyseren van de gegevens 203
6.6.12 Hulpmiddel bij het analyseren: uiteenrafelen en integreren 205
6.6.13 Hulpmiddel bij het analyseren: de matrix 207
6.6.14 Hulpmiddel bij het analyseren: de mindmap 208
6.6.15 Hulpmiddel bij het analyseren: diagrammen 210
6.6.16 Beantwoorden van de deelvragen over de praktijk 211

7 De uitvoering: argumenteren en concluderen 215
7.1 Inleiding 215
7.2 Nut en noodzaak van argumenteren en concluderen 216
7.3 Kenmerken van argumenteren en concluderen 218
7.3.1 Rechtvaardigen van de conclusie 218
7.3.2 Moment en wijze van concluderen 220
7.3.3 Een juridisch betoog met pro- en contra-argumenten 221
7.4 Eisen aan argumenteren 222
7.4.1 Controleerbaar 222
7.4.2 Vakkundig 223
7.4.3 Logisch 223
7.4.4 Valide 224
7.4.5 Betrouwbaar 224
7.4.6 Adequaat 224
7.4.7 Een overzicht van de eisen aan argumenteren 224
7.5 Hoe zou je het argumenteren en concluderen aan kunnen pakken? 225
7.5.1 De centrale vraag ombouwen tot een stelling 227
7.5.2 Inventariseren van argumenten 228
7.5.3 Ordenen van argumenten 230
7.5.4 Beoordelen van argumenten en argumentaties 233
7.5.5 Argumenten met elkaar confronteren 236
7.5.6 Afwegen van argumenten 237
7.5.7 Concluderen 237
7.5.8 Opbouwen van een argumentatie 238

8 Schrijven van een onderzoeksrapport 241
8.1 Inleiding 241
8.2 Nut en noodzaak van een onderzoeksrapport 242
8.3 Het karakter van een PJO-rapport 244
8.3.1 Verschil tussen een onderzoeksrapport en andere beroepsproducten 244
8.3.2 Betogend karakter van een PJO-rapport 245
8.4 Structuur van een PJO-rapport 246
8.4.1 Zandloper 246
8.4.2 Inleiding 247
8.4.3 Verantwoording van de bronnen en methoden 248
8.4.4 Conclusies en aanbevelingen/discussie/evaluatie 249
8.4.5 Middenstuk van een PJO-rapport 252
8.4.6 Bijlagen 255
8.4.7 Samenvatting 255
8.5 Eisen aan een goed PJO-rapport 256
8.5.1 Doelgerichtheid 256
8.5.2 Adequate inhoud 257
8.5.3 Passende vormgeving 257
8.5.4 Nette verzorging 257
8.5.5 Correct taalgebruik 258
8.5.6 Een overzicht van de eisen voor een PJO-rapport 259
8.6 Hoe zou je het schrijven van een onderzoeksrapport aan kunnen pakken? 259
8.6.1 Neem de tijd voor het schrijven 260
8.6.2 Schrijf iedere dag 260
8.6.3 Een sterke schrijfstrategie 260
8.6.4 Oriënteren op het schrijven 261
8.6.5 Een bouwplan maken 264
8.6.6 De eerste versie schrijven 267
8.6.7 De eerste versie reviseren 269
8.6.8 Revisie van de inhoud 270
8.6.9 Revisie van de stijl 273
8.6.10 Revisie van de uiterlijke verzorging 274
8.6.11 Brongebruik, citeren, parafraseren, samenvatten en plagiaat 277

9 Juridische beroepsproducten 281
9.1 Inleiding 281
9.2 Functies en typen van beroepsproducten in de juridische beroepscontext 282
9.2.1 Veranderingen in de juridische beroepscontext 283
9.2.2 Functies van juridische beroepsproducten in het kader van het afstuderen 285
9.2.3 Typen juridische beroepsproducten 286
9.3 Stepping stones en valkuilen bij het maken van beroepsproducten 291
9.3.1 Stepping stones 291
9.3.2 Valkuilen bij het maken van beroepsproducten 299
9.4 Eisen aan beroepsproducten in de juridische beroepscontext 301
9.4.1 Bruikbaarheid 301
9.4.2 Inhoud en vorm 302
9.4.3 Doelgerichtheid 303
9.4.4 Overzicht van de eisen aan het beroepsproduct 304
9.5 Hoe zou je het maken van beroepsproducten aan kunnen pakken? 304
9.5.1 Oriënteer je op de beroepscontext 304
9.5.2 Benoem het beroepsproduct, indien mogelijk, in je centrale vraag 305
9.5.3 Benoem het beroepsproduct in ieder geval in je doelstelling 306
9.5.4 Maak ook gebruik van kennis uit andere disciplines dan het recht 307
9.5.5 Bedenk een toetsingskader voor je beroepsproduct 308
9.5.6 Maak gebruik van stepping stones 310
9.5.7 Verslaglegging 310
9.5.8 Reflecteer op je werkwijze 311

10 Beoordelen van een onderzoeksrapport en een beroepsproduct 313
10.1 Inleiding 313
10.2 Eisen aan een deskundige beoordeling 314
10.3 Te beoordelen aspecten in een PJO-rapport en een beroepsproduct 318
10.4 Handige lijstjes 320
10.4.1 Mogelijkheden en gevaren 320
10.4.2 Eisen aan een goed beoordelingsformulier 321
10.4.3 Werken met een beoordelingsschema met bijbehorende toelichting 323
10.5 Voorbeelden van twee beoordelingsschema’s voor een PJO-rapport inclusief een uitgebreide toelichting 326
10.6 Beoordelingsschema voor een beroepsproduct 334

Literatuurlijst 335
Trefwoordenregister 341