Breinkennis vertaald in trainingsmodellen

Brein@work is een boek vol neuropsychologische wetenswaardigheden over het lerende brein en hoe die zijn te verwerken in trainingen en coachingstrajecten. We leren het makkelijkst als we in een aangename stemming zijn. Van avondlijke studie-uurtjes weet je je de volgende dag meer van de inhoud te herinneren dan wanneer je in de ochtenduren zou hebben gestudeerd. Op cursussen en trainingen leer je effectiever als de zintuigen ook mee mogen doen en als bovendien de context waarin je de nieuwe kennis en vaardigheden nodig hebt, erbij betrokken wordt. In gemiddeld 40 uur gericht oefenen kun je nieuw gedrag leren. Rust is van groot belang voor het brein. Tijdens de slaap wordt de overdag opgeslagen informatie opnieuw verwerkt en bewerkt. Zenmeditatie is goed voor de concentratie op het werk en verbetert bovendien de slaap, zo is gebleken bij grote bedrijven als IBM en Nokia die voor medewerkers zenmeditatietrainingen organiseerden.

Toepassing breinkennis
Wat kan de HRD-professional, trainer, docent of coach – eerste doelgroep van het boek – nu met al deze informatie? Gebruiken natuurlijk! Ieder van hen heeft immers de ambitie om het gedrag van deelnemers aan die trainingen en coachingstrajecten te beïnvloeden en het leren te stimuleren en te versnellen, aldus Lazeron en Van Dinteren. Ze verwachten dat dit beter gaat als je de kennis over de werking van de hersenen gericht in leersituaties toepast. Want bij alles wat je aan kennis en vaardigheden leert, veranderen de neurale netwerken in de hersenen onmiddellijk. Er ontstaan nieuwe ‘geheugensporen’ en als je die door oefening maar vaak genoeg activeert, blijft die kennis of vaardigheid behouden. Ons brein is maakbaar, concludeert neuropsychologe Margriet Sitskoorn, en is van een enorme plasticiteit. ‘Je hersenen bepalen je gedrag en andersom wordt door je gedrag je brein gevormd.’ Dat betekent dat gedrag en vaardigheden geen vaststaande grootheden zijn, maar dat je je altijd kunt blijven ontwikkelen en dat je altijd kunt blijven leren, hoe oud je ook bent. Als je dat veel en liefst op de juiste manier doet, maken de hersenen nieuwe neurale netwerken aan zodat het nieuwe gedrag kan ‘inslijten’.

Optimisme
Met groot optimisme reikt het boek de HRD-beroepsgroep dan ook een variëteit aan werkvormen en modellen aan om het brein van hun lerende cliënten gerichter te kunnen beïnvloeden (Het ‘beïnvloeden van het brein’ klinkt misschien griezelig, maar op die manier wordt er wel in het boek over geschreven). Aan deze opleidingskundige inhoud is het grootste deel van de artikelen gewijd. Ze zijn gerangschikt onder thema’s zoals: de invloed van stress en emoties op het leren, het belang van ‘rust in het brein’ voor het leren, de rol van de zintuigen bij het leren, het activeren van talent, de leidende principes bij het alledaagse leren, het onbewuste leren, invloed van nieuwe media op hersenen en leerstijlen, de creatief lerende mens, stimuleren van creatief denken. Alles bij elkaar is het heel veel informatie waar de lezer doorheen kan grazen, maar die niet diep wordt uitgewerkt; de artikelen zijn gemiddeld zo’n zes á zeven pagina’s lang.

Paradox
In de leesclub werd dat willen beheersen van de leerprocessen middels modellen ter discussie gesteld. Wordt dat modelmatige denken niet te ver doorgetrokken door de diverse auteurs? In het boek werd zelfs een ‘breinpaspoort voor een scherper leeraanbod’ beschreven. Vond de één dit een geweldig idee, anderen kregen er juist ‘de kriebels’ van. Zij ervoeren het breinpaspoort – overigens ook de ‘biostructuuranalyse’ die resulteert in een ‘structogram’ van het brein, oftewel een typering van je persoonlijkheid – als een uiting van diagnosedrift die geen recht doet aan de plasticiteit van het brein.

Die instrumentele en lineaire vertaling van de breinkennis in modellen en werkvormen werd opmerkelijk gevonden. Het is het oude paradigma (mechanisch denken: menselijk gedrag is te herleiden tot afgebakende gebieden in de hersenen en door daar exclusief de verandering op te richten, verbeter je de mens), geen wezenlijke vernieuwing. Aan de andere kant kunnen we niet zonder een ordeningsdenken. Versimpeling helpt ons de werkelijkheid te begrijpen; dat willen we steeds we zo graag. Maar de paradox is dat we er alleen maar bewust over kunnen práten; we kunnen de werkelijkheid niet echt sturen.

Hoopvol boek
Ondanks dit verschil in visie was iedereen in de leesclub gegrepen door het optimistische perspectief van ‘Brein@work’. Leren is leuk en het brein kan het allemaal hebben. Leren wordt nog leuker als je trainer of docent de breinprincipes heeft vertaald in gevarieerde werkvormen die een appèl doen op al je zintuigen. Het brein wordt daardoor gestimuleerd, maakt dopamine aan (een neurotransmitter die ervoor zorgt dat je je goed voelt) en komt in een optimale conditie om te leren. Jij als ‘lerende’ wordt leergieriger en gaat op zoek naar succeservaringen. Daardoor werd ‘Brein@work’ ervaren als een hoopvol boek.

Praktisch nut voor communicatieadviseurs
Vooral de eerste honderd bladzijden (over het brein en leren, het plastische brein) waren leuk en spannend om te lezen. Studenten van SRM kunnen er wat aan hebben, omdat je die kennis namelijk meteen kunt gebruiken om je eigen manier van studeren effectiever te maken.
Daarna volgden de artikelen over de vertaling van de breinkennis in de opleidingspraktijk en in organisaties. Maar het lezen daarvan vroeg meer inspanning, doordat de redactionele kwaliteit van de artikelen nogal wisselend was.

Het algemene oordeel was verder dat het boeiend was om eens te lezen hoe een andere, aanverwante beroepsgroep kennis over de hersenen met zo veel enthousiasme probeert toe te passen in de praktijk. Dit kan interessant zijn voor communicatieadviseurs die zelf coachen en trainingen geven: het boek geeft veel originele interventies en werkvormen. Het verkwikkende hazenslaapje voor meer leerrendement zat daar nog niet expliciet bij. Misschien zijn heilzame slaappauzes (waarmee in organisaties al ervaring is opgedaan) nog te onconventioneel. Als dat zo is, zal het vast nog wel even duren voordat de slaappauze als een normaal onderdeel van cursusprogramma’s wordt beschouwd.